დიაფრაგმის საყლაპავის თიაქარი: პათოლოგიის ტიპები, კლასიფიკაცია, გამომწვევი მიზეზები, სიმპტომები, დიაგნოსტიკა, მკურნალობა
დიაფრაგმის საყაპავის თიაქარი (ჰიატალური თიაქარი) ჩნდება, როდესაც საყლაპავის მუცლის ნაწილი, კუჭის ნაწილი ან საყლაპავის მუცლის ნაწილი კუჭის ნაწილთან ერთად გადაადგილდება გულმკერდის ღრუში ჰიატუსის მეშვეობით. გულმკერდის ღრუდან შედის მუცლის ღრუში. ზოგჯერ მუცლის ღრუში მდებარე სხვა ორგანოები შეიძლება გადაადგილდეს დიაფრაგმის საყლაპავის ხვრელის მეშვეობით გულმკერდის ღრუში.
დიაფრაგმული თიაქარი არის დაავადება, რომელიც იწვევს მიგრაციას მუცლის ორგანოში. გულმკერდი ხვრელების ან დიაფრაგმის შესუსტების გამო.
დიაფრაგმის თიაქარი “ICD-10” კოდირებულია როგორც K44.9 – დიაფრაგმული თიაქარი ობსტრუქციის ან განგრენის გარეშე, K44.1 – დიაფრაგმული თიაქარი განგრენით, K44.0 – დიაფრაგმული თიაქარი ობსტრუქციით განგრენის გარეშე
დაავადების დასაწყისში პერიოდულად, ფიზიკური დატვირთვის გავლენის ქვეშ, ხდება მუცლის ღრუს ორგანოების გადაადგილება გულმკერდის ღრუში, ხველა, ღებინება, ჭარბი კვება და ა.შ. ყველაზე გავრცელებული თიაქარი არის ღერძული ან სრიალა. ამ შემთხვევაში საყლაპავის მუცლის ნაწილი ან საყლაპავის ბოლო მონაკვეთი კუჭის ნაწილთან ერთად ხვდება დიაფრაგმის საყლაპავის ღიობაში.
ჰიატალური თიაქრის გართულება ყველაზე ხშირად რეფლუქს-ეზოფაგიტიაა, მაგრამ შეიძლება განვითარდეს საყლაპავის პეპტიური წყლულიც, რომელმაც გახანგრძლივების შემთხვევაში შეიძლება გამოიწვიოს საყლაპავის ციკატრიციული სტენოზი (შევიწროება). მწვავე და ქრონიკული სისხლდენა საყლაპავიდან ან საყლაპავის პერფორაცია.
დიაფრაგმის საყლაპავის თიაქარი – გამომწვევი მიზეზები
იაფრაგმული თიაქრის ძირეული მიზეზი არის დასუსტებული ელასტიური კუნთოვანი ქსოვილი – გაზრდილი ელასტიურობა, რომელიც ზღუდავს დიაფრაგმის საყლაპავის გახსნას. ეს ელასტიურობა შეიძლება თანდაყოლილი იყოს. დასუსტების მიზეზები, თავის მხრივ, განსხვავებულია და დამოკიდებულია ეტიოლოგიაზე. ნაყოფის თანდაყოლილი თიაქრის ეტიოლოგიური ფაქტორია მუტაციები, რომლებიც ხდება საშვილოსნოსშიდა განვითარების დროს. ასეთი დეფექტები შეიძლება არ იყოს იზოლირებული და იმოქმედოს სხვადასხვა ორგანოებსა და სისტემებზე.
ზოგ შემთხვევაში ვითარდება ანომალია – ე.წ. “მოკლე საყლაპავი გულმკერდის კუჭით”. მაგრამ უფრო ხშირად, თიაქარი ჩნდება პაციენტის სიცოცხლის განმავლობაში იმ პირობების გავლენის ქვეშ, რაც ხელს უწყობს ინტრააბდომინალური წნევის მატებას: სიმსუქნე, მძიმე ფიზიკური შრომა, მუცლის ღრუში სითხის დაგროვება (ასციტი), ენდოკრინული დაავადებები, ბრონქულ-ფილტვის სისტემის დაავადებები. ზოგჯერ ორსულობაც იწვევს ჰიატალურ თიაქარს. ასაკთან ერთად ხდება ლიგატების და შემაერთებელი ქსოვილის შესუსტება და გათხელება.
დიაფრაგმული თიაქრის სიმპტომები
კლინიკური სურათი განსხვავდება დაზიანების სიდიდის მიხედვით. მცირე დეფექტებისთვის შეიძლება არ იყოს კლინიკური ნიშნები ან არ იყოს სპეციფიკური.
ზრდასრული პაციენტები უჩივიან დისპეფსიურ სიმპტომებს, როგორიც არის მჟავე ღებინება, გულძმარვა, რომელიც ვლინდება ჭამის შემდეგ, მაგრამ არა აუცილებლად, ან სხეულის პოზიციის შეცვლისას, მაგალითად, მოხრისას ან ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში ყოფნისას. შეიძლება გამოვლინდეს ტაქიკარდია, ქოშინი და საკვების გადაყლაპვის გაძნელება.
ახალშობილებსა და ბავშვებში სიმპტომები ასევე დამოკიდებულია ცვლილებების ხარისხზე. გულმკერდის დისიმეტრია, კანის შესაძლო ციანოზი, ნაჭამი საკვების რეგურგიტაცია, ჭამაზე უარის გამო სხეულის წონის ნაკლებობა, ძილის დროს ხშირი გაღვიძება, ტირილი, შეიძლება მოხდეს მუცლის შეკუმშვა ორგანოების მიგრაციის გამო.
ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ჩივილია გულძმარვა, რომელიც გამოწვეულია კუჭის შიგთავსის საყლაპავში რეფლუქსით.
ტკივილი ჰიატალური თიაქრით გვხვდება პაციენტების 40-50%-ში. ტკივილი შეიძლება იყოს საკმაოდ ინტენსიური, იგრძნობა რეტროსტერნალურად, აქვს წვის ხასიათი და ხშირად ვლინდება სტენოკარდიით გამოწვეული ტკივილის მქონე პაციენტებში. ჰიატალური თიაქრის ტკივილი ყველაზე ხშირად ასოცირდება მოხრასთან, ფიზიკურ აქტივობასთან და ძლიერდება წოლის დროს. სხეულის პოზიციის შეცვლისას ტკივილი ხშირად იკლებს.
ჰიატალური თიაქრის გამო პერიოდულია საკვების საყლაპავში გავლის სირთულე. ხშირად ის პროვოცირებულია ძალიან ცივი ან პირიქით ძალიან ცხელი საკვების მიღებით, ასევე ნერვული გადატვირთვით.
დიაფრაგმული თიაქრის გართულებები
დიაფრაგმის თიაქრის დაავადებას შედარებით ხელსაყრელი კურსი აქვს. მაგრამ დაზიანების ხარისხზე დამოკიდებულია ისეთი გართულებები, როგორიცაა:
- ჩახშობილი თიაქარი (ამ დროს მკვეთრი, აუტანელი ტკივილი ხდება);
- “GERD”, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს უჯრედების მეტაპლაზია (ბარეტის საყლაპავი), შემდეგ კი ავთვისებიანობა;
- სისხლდენა, რომელსაც თან ახლავს მელენა ან სისხლიანი ღებინება;
- პერიტონიტი (რაც გამოიხატება: ლეიკოციტოზი, KLA-ში – გაზრდილი ESR, პერიტონეუმის გაღიზიანების სიმპტომები);
- პნევმონია ასპირაციის გამო;
- ქრონიკული გულის და სუნთქვის უკმარისობა.
დიაფრაგმული თიაქრის დიაგნოზი
სიმპტომების ცვალებადობის გამო ეს დაავადება რთულად დიაგნოსტირებად ითვლება.
ლაბორატორიული დიაგნოსტიკა ყველაზე ხშირად არ ავლენს რაიმე ცვლილებას. შემდგომ ეტაპებზე საჭიროა გართულებების იდენტიფიცირება. შესაძლო გამოკვლევები შეიძლება შეიცავდეს:
- CBC, რომელშიც შეიძლება გამოვლინდეს ანემია, ლეიკოციტოზი და გაზრდილი ESR;
- ბიოქიმიური სისხლის ტესტი;
- რენტგენოლოგიური გამოკვლევა კონტრასტული აგენტის გამოყენებით არის ე.წ “ოქროს სტანდარტი” ჰიატალური თიაქრის დიაგნოსტიკისთვის. ეს მეთოდი საშუალებას იძლევა მოხდეს არა მხოლოდ დაავადების დიაგნოსტიკა, არამედ წარმოდგენა მოგვცეს დაზიანების ზომისა და ადგილმდებარეობის შესახებ;
- ენდოსკოპია ხელს უწყობს საყლაპავის ვიზუალიზაციას და დაზიანების სიდიდის შეფასებას. ეს მეთოდი ასევე ხელს უწყობს არაპირდაპირი ნიშნების დიაგნოსტირებას – კარდიის უკმარისობა, საყლაპავის ქვედა სფინქტერამდე მანძილის შემცირება;
- საყლაპავის pH-მეტრია შესაძლებელს ხდის რეფლუქს-ეზოფაგიტის დიაგნოსტირებას. ამ პაციენტებს ხშირად აღენიშნებათ შიგთავსის რეფლუქსი საყლაპავში;
- ულტრაბგერითი გამოკვლევა შესაძლებელია ჩატარდეს გულის პათოლოგიის დიაგნოსტიკისთვის, ასევე, კომპიუტერული ტომოგრაფია და ექოკარდიოგრაფია.
დიაფრაგმული თიაქრის მკურნალობა
მკურნალობა უნდა იყოს ყოვლისმომცველი გამომწვევი მიზეზებისა და გამოვლინებების მიხედვით, კლინიკური რეკომენდაციების გათვალისწინებით.
დიფრაგმის თიქრის მკურნალობის დროს გამოიყენება სხვადასხვა ჯგუფის ნარკოტიკები. რეკომენდებულია ჰიატალური თიაქრის მკურნალობა მინიმალური სიმპტომებით (გულძმარვა, მჟავე წელვა) კონსერვატიულად. გამოიყენება წამლები, რომლებიც ამცირებენ კუჭის წვენის გამომუშავებას და ამცირებს მის მჟავიანობას.
ინიშნება ნაზი დიეტური კვება, ხშირი, მცირე ულუფებით 5-6-ჯერ დღეში. ბოლო კვება უნდა იყოს ძილის წინ არაუგვიანეს სამი საათისა. ჭამის შემდეგ პირველ საათში არ უნდა დაიხაროთ ან არ უნდა მოხდეს ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში ყოფნა. ასეთი პაციენტები უნდა იმყოფებოდნენ სამედიცინო მეთვალყურეობის ქვეშ.
ასევე შესაძლებელია ქირურგიული მკურნალობა – ჰერნიოპლასტიკა. ეს ოპერაცია შედგება რამდენიმე ეტაპისგან:
- თიაქარი ტომრის მოცილება (თუ შესაძლებელია, შინაგანი ორგანოების შენარჩუნება და რეპოზიცია);
- თიაქარი ტომრის კარიბჭის შეკერვა (ქსოვილის დაჭიმვის ან სპეციალური სინთეტიკური ბადის გამოყენებით).
ოპერაცია შეიძლება ჩატარდეს როგორც ლაპაროსკოპიულად, ასევე ღია მეთოდით. ლაპაროსკოპიულ მეთოდს აქვს უპირატესობები: ეს არის ადრეული რეაბილიტაცია და უფრო უმტკივნეულო პოსტოპერაციული პერიოდი.
პოსტოპერაციულ პერიოდში ინიშნება დიეტა. რეკომენდირებულია მოწევის და ყავის მიტოვება და მძიმე ფიზიკური აქტივობის შეზღუდვა.
ჰიატალური თიაქრის პროგნოზი შედარებით ხელსაყრელია. ადრეული დიაგნოზით და ადეკვატური მკურნალობით, გართულებების თავიდან აცილებაა შესაძლებელი. პაციენტებმა, რომლებსაც აქვთ სიმპტომები, დაუყოვნებლივ უნდა მიმართონ ექიმს დაავადების მონიტორინგისთვის. აუცილებელია მუცლის შიგნით წნევის მომატების თავიდან აცილება, სათანადო კვების შენარჩუნება, წონის მკვეთრი მატების თავიდან აცილება და მუცლის დაზიანებები.