ღვიძლის კიბო: პათოლოგიის ტიპები, კლასიფიკაცია, გამომწვევი მიზეზები, სიმპტომები, დიაგნოსტიკა, მკურნალობა
ღვიძლის კიბო – ღვიძლის კიბო (ჰეპატოცელულური კიბო) არის ეპითელური უჯრედების ავთვისებიანი სიმსივნე. ეს არის პათოლოგია, რომელიც ვლინდება ორგანოს ქსოვილებში ავთვისებიანი ნეოპლაზმების სახით. სიმპტომების რაოდენობა იზრდება პირველადი და მეორადი სიმსივნეების ზომის მატებასთან ერთად. პაციენტებს აწუხებთ ძლიერი ტკივილი მარჯვენა ჰიპოქონდრიაში, განიცდიან გულისრევის შეტევებს და აქვთ ღებინება. მოგვიანებით ჩნდება სხვა სიმპტომები, როგორიცაა: ჰემორაგიული სინდრომი, ცხელება, ასციტი, დაღლილობა. ღვიძლის კიბოს რისკის ჯგუფში შედიან 50-65 წლის ადამიანები და ქრონიკული ჰეპატიტის მატარებლები. ღვიძლში ავთვისებიანი ნეოპლაზმები მამაკაცებში ოთხჯერ უფრო ხშირად ვიდრე, ვიდრე ქალებში.
ავთვისებიანი პროცესი შეიძლება იყოს პირველადი ან წარმოადგენს მეტასტაზებს სხვა ორგანოებიდან. ექიმების დაკვირვებით, ღვიძლის პირველადი კიბო საშუალოდ 30-ჯერ უფრო იშვიათად გვხვდება, ვიდრე ღვიძლის მეორადი კიბო. როგორც წესი, ღვიძლში სიმსივნე წარმოიქმნება ორგანიზმში სხვა ონკოლოგიური პროცესის და მისი მეტასტაზების ფონზე, რაც დიდწილად აიხსნება ამ ორგანოს ინტენსიური სისხლით მომარაგებით.
პათოლოგიის ძირითადი ტიპები
ონკოლოგები განასხვავებენ ღვიძლის კიბოს ორ ტიპს – პირველადს და მეორადს. პირველადი სიმსივნეები ვითარდება ღვიძლის ქსოვილში ან ნაღვლის სადინარების ეპითელურ უჯრედებში. ზოგჯერ პათოლოგიური პროცესი შერეულია: ნეოპლაზმები წარმოიქმნება რამდენიმე ტიპის უჯრედებიდან. პირველადი ავთვისებიანი ნეოპლაზმები სწრაფად იზრდება და სისხლძარღვებში იჭრება.
ღვიძლის მეორადი კიბო მეტასტაზურია და დიაგნოზირებულია კლინიკურად რეგისტრირებული შემთხვევების 90%-ში. ატიპიური უჯრედები შედიან ორგანოში სისხლის მიმოქცევის და ლიმფური ტრაქტის მეშვეობით. გავრცელება ხდება ფილტვების, სარძევე ჯირკვლების, მსხვილი ნაწლავის, პანკრეასის, კუჭის, პროსტატის, საშვილოსნოს, საკვერცხეების და თირკმელების სიმსივნური დაზიანების ფონზე. პირველადი სიმსივნეების ღვიძლში მეტასტაზების პროცესი ხდება ორგანოს სისხლით მომარაგების თავისებურებების შედეგი.
ღვიძლის კიბოს კლასიფიკაცია
ღვიძლის პირველადი კიბო ჩვეულებრივ ვითარდება ჰეპატოციტებიდან – ღვიძლის უჯრედებიდან – ან ნაღვლის სადინარის უჯრედებიდან. განასხვავებენ ღვიძლის სიმსივნეების რამდენიმე ტიპს, ესენია: სარკომა, კარცინოსარკომა, ჰეპატოცელულური კარცინომა, ღვიძლის ლიმფომა, რომელიც წარმოიქმნება ატიპიური ლიმფოციტების გამრავლების გამო, ხასიათდება სწრაფი ზრდით და მეტასტაზებით შორეულ ორგანოებში, ცისტადენოკარცინომა, ბავშვებში ჰეპატოლიქოლანუსტომა, ლიმფოციულური უჯრედების განვითარება.
კიბო არის კიბოს საკმაოდ იშვიათი ფორმა, რომელიც დაკავშირებულია სანაღვლე გზების უჯრედების მუტაციასთან და ვლინდება, მოგვიანებით ეტაპებზე, როდესაც მკურნალობა აღარ მოაქვს შედეგი. ანგიოსარკომა არის ყველაზე რთული და პრაქტიკულად განუკურნებელი ავთვისებიანი პროცესი, რომლის დროსაც მეტასტაზები ძალიან სწრაფად ვრცელდება, რაც ხელს უშლის მათი ზრდის შენელებას და შეჩერებას, ღვიძლის მელანომა, ფიბროლამელარული კარცინომა, არადიფერენცირებული სარკომა.
საერთაშორისო კლასიფიკაცია “TNM” სისტემის მიხედვით გულისხმობს ღვიძლის კიბოს ცხრა სტადიის იდენტიფიცირებას: T0-დან, როდესაც ავთვისებიანი ნეოპლაზმა არ არის გამოვლენილი M1-მდე, როდესაც პირველადი სიმსივნის მეტასტაზები აღწევს შორეულ ორგანოებს. საერთაშორისო კლასიფიკაციის მიხედვით განასხვავებენ ღვიძლის პირველადი კიბოს შემდეგ ეტაპებს:
- T0 – ღვიძლის პირველადი კიბო არ არის გამოვლენილი;
- T1 – ფორმირება 2 სმ დიამეტრამდე;
- T2 – სიმსივნე 2 სმ-მდე დიამეტრის ღვიძლში შეჭრილი სისხლძარღვებში ან 2 სმ-ზე დიდი სიმსივნე სისხლძარღვთა ჩართვის გარეშე;
- T3 – სიმსივნე 2 სმ-ზე მეტი ან მრავალი მცირე ზომის სიმსივნე, შეჭრილი სისხლძარღვებში და შემოიფარგლება ღვიძლის ერთი წილით;
- T4 – მრავლობითი დაზიანება ღვიძლის ორივე წილში ან ერთი სიმსივნე ღვიძლის ან კარიბჭის ვენის ან ვისცერული პერიტონეუმის ინვაზიით;
- N0 – არ არის დაზიანებული ჰეპატოდუოდენალური ლიგატის ლიმფური კვანძები და ჰეპატიტის პორტა;
- N1 – არის მეტასტაზები ჰეპატოდუოდენალური ლიგატის ლიმფურ კვანძებში ან ღვიძლის პორტალში;
M0 – ღვიძლის კიბოს შორეული მეტასტაზები არ არის გამოვლენილი; - M1 – გამოვლენილია ღვიძლის კიბოს მეტასტაზები შორეულ ორგანოებში.
ღვიძლის კიბოს გამომწვევი მიზეზები
არსებობს მთელი რიგი ფაქტორები, რომლებიც ზრდის ღვიძლში ავთვისებიანი ნეოპლაზმის განვითარების რისკს:
- ქრონიკული ანთებითი პროცესები ღვიძლში: ციროზი, C და B ჰეპატიტი მნიშვნელოვნად ზრდის ონკოლოგიური პროცესის განვითარების რისკს;
- ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენება ანადგურებს ღვიძლის უჯრედებს, რაც უზრუნველყოფს ხელსაყრელ პირობებს ავთვისებიანი ნეოპლაზმების წარმოქმნისთვის და განვითარებისთვის;
- ცუდი კვება – შედეგად, ჭარბი წონა და ნელი მეტაბოლიზმი ზრდის კიბოს განვითარების რისკს;
- გულის უკმარისობა;
- ჰემოქრომატოზი არის ორგანიზმში რკინის ცვლის დარღვევა კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში მისი დაგროვებით;
- პარაზიტის ინფექცია;
- სიფილისი;
- შაქრიანი დიაბეტი;
- ქოლელითიაზი;
- რადიაციისა და ონკოგენური ვირუსების ზემოქმედება;
- ენდოკრინული, ლიმფური და სისხლის მიმოქცევის სისტემების ფუნქციონირების დარღვევა;
- ჰეპატოტოქსიური პრეპარატების მიღება;
- ბილიარული ტრაქტის ფუნქციონირების დარღვევა;
- სიბერე;
- მძიმე მემკვიდრეობა.
ღვიძლის კიბოს სიმპტომები
ღვიძლის კიბოს სიმპტომები ადრეულ სტადიაზე არასპეციფიკურია, რის გამოც არსებობს რისკი იმისა, რომ გასტროენტეროლოგებმა პაციენტს არასწორი დიაგნოზი დაუსვან, როგორც ქოლელითიაზი, ქოლეცისტიტი, ქოლანგიტი ან მწვავე ვირუსული ჰეპატიტი.
ღვიძლის კიბოს ყველაზე შესამჩნევი ნიშნებია:
- ტკივილი მარჯვენა ჰიპოქონდრიუმში;
- სხეულის ტემპერატურის მომატება;
- სიმძიმის შეგრძნება, რომელიც უარესდება ჭამის შემდეგ;
- წონისა და მადის უმიზეზო დაკარგვა;
- კანის სიყვითლე;
- გულისრევა, ღებინება;
- დიარეის ან ყაბზობის ტენდენცია;
- პალპაციური მძიმე კვანძი ღვიძლის მიდამოში;
- მუცლის მოცულობის ზრდა პათოლოგიური სითხის დაგროვების გამო;
- მუქი ფერის შარდი;
- ანემია,
ცხვირიდან სისხლდენა; - დაღლილობა;
- კუნთების სისუსტე;
- ტკივილი ჰიპოქონდრიუმში და ეპიგასტრიკულ რეგიონში.
მოგვიანებით პაციენტს აღენიშნება გულისრევისა და ღებინების სისტემატური შეტევები და ნაწლავის მოძრაობის დარღვევა. ღვიძლში ტკივილი ავთვისებიანი ნეოპლაზმის ზრდის შედეგია, რომლის ფონზეც იქმნება ანთების ფოკუსი. ორგანოზე ჩნდება მუწუკები, ქსოვილები კარგავენ ელასტიურობას და იძენენ ჯანსაღი ღვიძლისთვის არადამახასიათებელ სიმკვრივეს. პაციენტის კანი ყვითლდება და ჩნდება კანის ქავილი. იცვლება განავლის და შარდის ფერი.
შემდგომ ეტაპებზე ადამიანს აწუხებს ასციტი და ანემია. კანის სისხლძარღვები ფართოვდება და რექტალური და ცხვირის სისხლდენა სისტემატურად ხდება. პაციენტს აღენიშნება სიცხე, რომელიც მედიკამენტებით ვერ კონტროლდება. ავთვისებიანი ნეოპლაზმი პროვოცირებას ახდენს სისხლდენაზე მუცლის ღრუში და იზრდება პერიტონიტის რისკი. კიბოს სხვა კერები იქმნება მიმდებარე ქსოვილებში ან შორეულ ორგანოებში.
ღვიძლის კიბოს დიაგნოსტიკური პროცედურები
თანამედროვე ონკოლოგია საშუალებას იძლევა გამოიყენოს სხვადასხვა მეთოდები ღვიძლში ავთვისებიანი ნეოპლაზმების გამოსავლენად. დაავადებაზე დიაგნოსტირება იწყება იმით, რომ გასტროენტეროლოგი ამოწმებს პაციენტს, აღრიცხავს ობიექტურ მონაცემებს – სიყვითლე აქტიურ სტადიაში, ტკივილი ჰიპოქონდრიაში, კანზე ხილული სისხლძარღვთა ქსელის ნიმუში. თუ ეს სიმპტომები არსებობს, ბავშვი ან ზრდასრული იგზავნება კონსულტაციისთვის ონკოლოგთან.
ღვიძლის ულტრაბგერითი გამოკვლევა – ვიზუალიზაცია ექიმს საშუალებას მისცემს დაინახოს ნეოპლაზმების კერები ორგანოს ქსოვილებში და დაადგინოს მათი ბუნება (პირველადი ან მეორადი). ულტრაბგერითი კვლევა შეიძლება გამოყენებულ იქნას ბიოფსიის აღებისას ღვიძლის უჯრედების ციტოლოგიური ანალიზისთვის. საეჭვო ულტრაბგერითი შედეგი შეიძლება გახდეს მიზეზი გაკეთდეს კომპიუტერული ტომოგრაფია ან ბირთვული მაგნიტურ-რეზონანსული გამოსახულება. რთულ შემთხვევებში ბავშვს ან ზრდასრულს ენიშნება ღვიძლის სკინტიგრაფია და პოზიტრონის ემისიური ტომოგრაფია.
ღვიძლის კიბოს კლინიკური რეკომენდაციები მოითხოვს პაციენტის სისხლის ბიოქიმიურ ანალიზს. ლაბორატორიის პერსონალი აფასებს ღვიძლის ბილირუბინის, ფერმენტების, ცილების, თრომბოციტების კონცენტრაციას. ალფა-ფეტოპროტეინის მომატებული დონე ხდება მოცემული პათოლოგიის სპეციფიკური მარკერი.
ღვიძლის სიმსივნეების მეტასტაზურმა ხასიათმა შეიძლება მოითხოვოს მუცლის ღრუს ორგანოების დამატებითი კვლევები: ულტრაბგერა, რენტგენოგრაფია, დიაგნოსტიკური ოპერაციები.
ღვიძლის კიბოს მკურნალობა
პირველადი ოპერაციული კიბოსთვის ხდება კომბინირებული მკურნალობა, მათ შორის ღვიძლის რეზექცია და ქიმიოთერაპიის კურსი.
სიმსივნე, რომლის დიამეტრი არაუმეტეს 3 სმ-ია, სისხლძარღვებში შეჭრის გარეშე და ღვიძლის ციროზის არარსებობა ითვლება საოპერაციოდ.
პოსტოპერაციული სიკვდილიანობა 10%-მდეა. ამ გართულების თავიდან ასაცილებლად ტარდება წინასაოპერაციო პორტოემბოლიზაცია – სიმსივნის დევასკულარიზაცია.
ღვიძლის მეტასტაზური კიბოს ქირურგიული მკურნალობა შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ შესაძლებელია ძირითადი სიმსივნის მოცილება, მეტასტაზების გამოვლენა ღვიძლის ერთ-ერთ წილში და სხვა ექსტრაჰეპატური კერების არარსებობა.
ქიმიოთერაპია ციტოტოქსიური საშუალებებით გამოიყენება ღვიძლის არაოპერაციული კიბოს დროს. ამ შემთხვევაში საუკეთესო ეფექტი მიიღწევა ციტოსტატიკების პირდაპირ ღვიძლის არტერიაში შეყვანით. ღვიძლში ავთვისებიანი სიმსივნეების რადიაციული თერაპია იშვიათად გამოიყენება მისი დაბალი ეფექტურობის გამო.
ბოლო პერიოდში აქტიურად დაიწყო ღვიძლის კიბოს მკურნალობის ალტერნატიული მეთოდების დანერგვა პრაქტიკაში:
- პროტონოთერაპია, რომელიც იყენებს პროტონებს პათოლოგიური ქსოვილის დასხივებისთვის;
- აბლაცია არის ეთანოლის შეყვანა სიმსივნეში და პათოლოგიური ფოკუსის მიკროტალღური გამოსხივება. აბლაცია შეიძლება ეფექტური იყოს, თუ სიმსივნის დიამეტრი 3 სმ-ზე ნაკლებია.
თერაპიული ღონისძიებები
ღვიძლის კიბოს ადრეულ სტადიაზე მკურნალობა მოიცავს ქირურგიული მეთოდების გამოყენებას და ღვიძლის ქიმიოთერაპიას. ოპერაციის დროს ქირურგი ახორციელებს დაზიანებული ქსოვილის რეზექციას. რეაბილიტაციის შემდეგ პაციენტი გადის ქიმიკატების ინტრავენური ინფუზიის კურსს. ონკოლოგები ოპერაციულ სიმსივნედ მიიჩნევენ სიმსივნეებს, რომელთა დიამეტრი არ აღემატება 30 მილიმეტრს სისხლძარღვების შეჭრის გარეშე.
ღვიძლის კიბოს ოპერაცია იწვევს სიკვდილს პოსტოპერაციულ პერიოდში პაციენტების 8-10%-ში. ამ შედეგის მთავარი მიზეზი ღვიძლის უკმარისობაა.
მეორადი ტიპის ნეოპლაზმების ამოღება ღვიძლიდან, თუ შესაძლებელია პირველადი დაზიანების სრული რეზექცია. არაოპერაციული სიმსივნეების ქიმიოთერაპია პალიატიური მკურნალობის როლს ასრულებს. ამ შემთხვევაში ყველაზე დიდი ეფექტურობა ვლინდება ღვიძლის არტერიაში ციტოსტატიკური პრეპარატების ინექციებით. რადიაციული მკურნალობის მეთოდები რჩება ყველაზე ნაკლებად ეფექტურ თერაპიულ საშუალებად ღვიძლის ავთვისებიანი სიმსივნეების სამკურნალოდ.
თერაპიის ეფექტურობა და პათოლოგიის პრევენცია
ღვიძლის კიბოს გადარჩენის პროგნოზი განისაზღვრება სტადიით. კიბოს მატარებლების 80%-მდე იღუპება პირველადი სიმსივნის რეზექციის შემდეგ ხუთი წლის განმავლობაში. არაოპერაციული სიმსივნის შემთხვევაში ადამიანი იღუპება დიაგნოზის დადასტურებიდან 4-5 თვის შემდეგ. მეორადი ტიპის ავთვისებიანი ნეოპლაზმების პროგნოზი ასევე არასახარბიელოა.
გართულებები
ღვიძლის კიბო საშიშია შემდეგი გართულებების გამო:
- სისხლდენა სიმსივნედან;
- ნაღვლის გადინების დარღვევა სანაღვლე გზების შეკუმშვის გამო;
- სისხლის მიმოქცევის დარღვევა დიდი სიმსივნის მიერ მუცლის ღრუს ორგანოების შეკუმშვის გამო;
- ასციტი.
ღვიძლის კიბოს პროფილაქტიკა (პრევენცია)
შესაძლებელია შემცირდეს ღვიძლის კიბოს განვითარების რისკი შემდეგი სამედიცინო რეკომენდაციების დაცვით:
- ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენება;
- წონის კონტროლი;
- ტოქსიკურ ნივთიერებებთან მუშაობისას უსაფრთხოების ზომების დაცვა;
- არ მიიღოთ ნარკოტიკები;
- გაიკეთეთ ტატუ მხოლოდ ლიცენზირებულ სალონებში;
- B ჰეპატიტის საწინააღმდეგო ვაქცინა დროულად ჩაიტარეთ;
- მოხდეს ყოველწლიური პროფილაქტიკური გამოკვლევა ექიმთან.
ღვიძლის კიბოს პრევენციის მთავარ ღონისძიებად რჩება მოსახლეობის იმუნიზაცია ვირუსული B ჰეპატიტის წინააღმდეგ. რისკის ქვეშ მყოფმა პირებმა თავი უნდა აარიდონ ეთანოლის შემცველ სასმელებს და საშიშ ქიმიკატებთან მუშაობას. ჰეპატიტის მატარებლებმა უნდა გაიარონ რეგულარული კლინიკური გამოკვლევები და დაიცვან ჰეპატოლოგის რეკომენდაციები.