ღვიძლის გადანერგვა (ტრანსპლანტაცია)
ღვიძლის გადანერგვა (ტრანსპლანტაცია) არის ყველაზე ეფექტური და ერთადერთი რადიკალური მკურნალობის ვარიანტი ღვიძლის მწვავე უკმარისობის, ღვიძლის ბოლო სტადიის (ციროზის) შეუქცევადი დაზიანებით, ასევე ღვიძლის კიბოს ზოგიერთი ტიპისთვის. ღვიძლის ტრანსპლანტაცია მსოფლიოში ყველაზე ცნობილი მკურნალობაა ღვიძლის უკმარისობის მქონე პაციენტებისთვის. ყოველდღიურად, მთელ მსოფლიოში, ღვიძლის ტრანსპლანტაციის წყალობით უამრავი ადამიანი აგრძელებს ჯანსაღ, აქტიურ ცხოვრებას.
ღვიძლის გადანერგვა არის ოპერაცია, რომლის დროსაც ხდება დაავადებული ორგანოს მთლიანად ან ნაწილობრივ მოშორება და დონორისგან აღებული ორგანოს გადანერგვა. მთელი ღვიძლის მიღება შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ორგანო გარდაცვლილი დონორისგან არის აღებული: ასეთი ტრანსპლანტაციები მსოფლიოში უფრო პოპულარული და ტექნიკურად მარტივია. ორგანოს ნაწილის, როგორიცაა მარცხენა ან მარჯვენა ნაწილი, ან თუნდაც 2-3 სეგმენტი შეიძლება აღება ცოცხალი დონორისგან ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების გარეშე. დონორი უნდა იყოს პაციენტის ახლო ნათესავი. ზოგიერთ ქვეყანაში დაშვებულია რომ დონორი შეიძლება იყოს სხვა ნებისმიერი არანათესავი, რომლისგანაც შესაძლებელია ღვიძლის ნაწილის ამოკვეთა და გადანერგვა.
ცოცხალი დონორისგან ღვიძლის ნაწილის გადანერგვა ტრანსპლანტოლოგიაში ერთ-ერთ ყველაზე რთულ პროცედურად ითვლება. მაგალითად, ბავშვებში მონო- ან ბისეგმენტური ტრანსპლანტაციის დროს ღვიძლის არტერიის დიამეტრი მხოლოდ 2-3 მმ-ია, არსებობს შეუსაბამობა ტრანსპლანტაციის სისხლძარღვების და ბავშვის სისძარღვის დიამეტრში, ამიტომ აუცილებელია, ჰერმეტულად შეესაბამებოდეს თრომბოზის თავიდან ასაცილებლად.
ტექნიკური გამოწვევების გარდა, არის მორალური კომპონენტიც – ორმაგი პასუხისმგებლობა, რადგან დონორი აბსოლუტურად ჯანმრთელი ადამიანია და ღვიძლის გადანერგვის შემდეგ მის სიცოცხლეს საფრთხე არ უნდა ემუქრებოდეს.
ღვიძლის გადანერგვა გარდაცვლილი დონორისგან
ამ ტიპის ტრანსპლანტაცია ტარდება იმ ადამიანებისგან, რომლებსაც გადანერგვაზე ნათესავების თანხმობის დადასტურების შემდეგ ტვინი მკვდრად გამოაცხადეს. გარდაცვლილი დონორისგან ტრანსპლანტაციის ჩასატარებლად აუცილებელია, გარკვეული გამოკვლევებით დადასტურდეს, რომ ადამიანი არ იყო დაავადებული რაიმე ინფექციური დაავადებით, მას არ ჰქონდა კიბო ან ღვიძლის დაავადება.
მას შემდეგ, რაც ღვიძლი მოიხსნება შესაბამის პირობებში და ინახება სპეციალურ დამცავ სითხეში, ის უნდა გადანერგილი იქნას არაუგვიანეს 24 საათისა.
ღვიძლის გადანერგვა ცოცხალი დონორისგან
ცოცხალი დონორისგან ხდება ღვიძლის ნაწილის გადანერგვა, რომელიც კეთდება დონორისგან ჯანმრთელობისა და სამართლებრივი დაბრკოლებების არარსებობის შემთხვევაში. ამ პროცესის დასასრულებლად რეციპიენტსა (მიმღებს) და დონორს შორის მე-4 ხარისხამდე უნდა არსებობდეს სისხლის ნათესაობა. იმ შემთხვევებში, როდესაც არ არიან ნათესავები, მაგრამ დონორი არის მოხალისე, აუცილებელია ჯანდაცვის ადმინისტრაციის ქვეშ შექმნილი ეთიკის კომიტეტების თანხმობის მიღება. მოხალისეზე ჩატარებული ყველა კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით უნდა დადასტურდეს, რომ ღვიძლის გარკვეული ნაწილის მოცილებისას ეს პროცედურა ჯანმრთელობას საფრთხეს არ შეუქმნის მას.
გამოკვლევების დროს უნდა დაზუსტდეს, რომ დონორს არ აღენიშნება სხვა დაავადებები, რომლებიც ხელს უშლის ტრანსპლანტაციას. მეორე საფეხურზე ვიზუალიზაცია გამოიყენება იმის შესამოწმებლად, აქვს თუ არა ღვიძლს შესაბამისი სისხლძარღვთა და ბილიარული ანატომია, არის თუ არა რეციპიენტი დონორის შესაბამისი ზომის და არის თუ არა ღვიძლის ცხიმოვანი დაავადება. როგორც წესი, საჭიროა დონორის ღვიძლის მარცხენა ნახევრის ამოღება პატარა ბავშვებისთვის, ხოლო მარჯვენა ნახევრის ზრდასრული პაციენტებისთვის.
ვისთვის არის მიზანშეწონილი ღვიძლის გადანერგვა (ტრანსპლანტაცია)?
უპირველეს ყოვლისა, ესენი არიან ღვიძლის დაავადების ბოლო სტადიის – ციროზის მქონე პაციენტები. ეს შეიძლება იყოს ვირუსული ეტიოლოგიის (ჰეპატიტი B ან C), ალკოჰოლური წარმოშობის, ღვიძლის აუტოიმუნური დაზიანების შედეგად (პირველადი სკლეროზული ქოლანგიტი, პირველადი ბილიარული ციროზი, აუტოიმუნური ჰეპატიტი), ღვიძლის ვენების თრომბოზი (ბუდ-ჩიარის სინდრომი) ან კრიპტოგენური. – როდესაც პათოლოგიური ცვლილებების მიზეზის დადგენა შეუძლებელია.
გარდა ამისა, ტრანსპლანტაცია წარმოადგენს მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ მკურნალობას ღვიძლის კიბო (ჰეპატოცელულური კარცინომა) ადრეულ სტადიაზე, არსებობს პაციენტის შერჩევის გარკვეული კრიტერიუმები, რომელთა დაცვაც ძალიან კარგ პროგნოზს უზრუნველყოფს!
ორგანოთა გადანერგვა ერთადერთი გამოსავალია ბავშვებში თანდაყოლილი მანკებისთვის, მაგალითად, ბილიარული ატრეზია ან მეტაბოლური სინდრომები, ვილსონის დაავადება, რომლის დროსაც ღვიძლში ზიანდება სპილენძის მეტაბოლური პროდუქტები.
გამონაკლის შემთხვევებში ტრანსპლანტაცია ტარდება ღვიძლის პარაზიტული დაავადების – ალვეოკოკოზის დროსაც, თუ რეზექცია შეუძლებელია სისხლძარღვთა და ნაღვლის სტრუქტურების დაზიანების გამო!
ღვიძლის გადანერგვის ეტაპები
ზოგ ქვეყანაში დონორი უნდა იყოს ღვიძლის მიმღების ნათესავი, რომელიც დასტურდება ნოტარიულად დამოწმებული დოკუმენტებით. ეს არის ცალკე რთული პროცესი, რომელიც ხდება ტრანსპლანტაციის კოორდინატორის თანხლებით. რაც შეეხება სამედიცინო საკითხებს, აშკარაა, რომ ღვიძლის ნაწილის პოტენციური დონორი ჯანმრთელი ადამიანი უნდა იყოს. დონორის სქესს მნიშვნელობა არ აქვს, მაგრამ ასაკი მნიშვნელოვანია, მსოფლიოს ტრანსპლანტაციის ცენტრების უმეტესობა, ოპტიმალურად აღიარებს ასაკობრივ დიაპაზონს 18-დან 55 წლამდე. უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს შედარება დონორისა და მიმღების სისხლის ჯგუფებს შორის: სისხლის ჯგუფი უნდა იყოს ან იდენტური ან პირველი – სისხლის პირველი ჯგუფი არის უნივერსალური დონორი.
პირველი სავალდებულო ეტაპი იწყება ზოგადი ჯანმრთელობის შემოწმებით, საერთო სომატური და ინფექციური დაავადებების სკრინინგით. უნდა გამოირიცხოს შაქრიანი დიაბეტის, არტერიული ჰიპერტენზიის, გულის კორონარული დაავადების, ავთვისებიანი ნეოპლაზმების, ბრონქული ასთმის, მეტაბოლური ან ჰემოსტაზიოლოგიური დარღვევების არსებობა. ასევე მნიშვნელოვანია სიმსუქნის ნაკლებობა. ამ ეტაპზე პოტენციური დონორი აბარებს სისხლს ლაბორატორიული გამოკვლევებისთვის, უტარდება ენდოსკოპიური გამოკვლევა: გასტროსკოპია და კოლონოსკოპია. ლაბორატორიულ ტესტებს შორის ძალიან მნიშვნელოვანია სეროლოგიური ტესტები, რომლებიც იძლევა წარსული ან თუნდაც აქტიური ინფექციური პროცესების იდენტიფიცირების საშუალებას. ტრანსპლანტოლოგები დაინტერესებულნი არიან პოტენციურ დონორში ვირუსული ჰეპატიტის, აივ-ის, ციტომეგალოვირუსის ან ჰერპეტური ინფექციების არარსებობით – ტრანსპლანტაციის შემდგომ პერიოდში ასეთი ინფექცია შეიძლება ფატალური გახდეს. დონორ ქალებისთვის გინეკოლოგთან ვიზიტი და ორსულობის ტესტი სავალდებულოა.
მაგრამ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ საფუძვლიანი გამოკვლევის დროს პირველ ეტაპზე არ გამოვლინდა რაიმე დარღვევა, ეს მხოლოდ წარმატების ნაწილია!
მეორე ეტაპი არის დონაციის ანატომიური წინაპირობების შეფასება. ამ ეტაპზე დონორს უტარდება MSCT ინტრავენური კონტრასტით ღვიძლის სისხლძარღვთა ანატომიის შესაფასებლად. მნიშვნელოვანია ღვიძლის არტერიების წარმოშობისა და კარიბჭის ვენის განშტოების დარღვევების იდენტიფიცირება. ძალზე იშვიათია ანატომიური ვარიაციები, რომლებიც ტრანსპლანტაციის აბსოლუტური უკუჩვენებაა, მაგრამ მნიშვნელოვანია, რომ ტრანსპლანტაციის ქირურგმა წინასწარ იცოდეს ნებისმიერი ვარიაცია და დაგეგმოს, თუ როგორ შეამსუბუქოს ეს მახასიათებლები ოპერაციის დროს.
სისხლძარღვთა ანატომია ასევე გავლენას ახდენს ტრანსპლანტაციის არჩევანზე – ორგანოს ნაწილაკზე, რომელიც დონორისგან იქნება აღებული. მაგალითად, ზრდასრულ რეციპიენტებს (მიმღები) გადაუნერგავენ ღვიძლის მარჯვენა წილს, საიდანაც ვენური სისხლის გადინება ხორციელდება მარჯვენა და ნაწილობრივ ღვიძლის მედიანური ვენებით. რადიოლოგიურ ანგარიშში ქირურგები ინტერესდებიან გარკვეული გამოთვლებით: პარენქიმის დარჩენილი ნაწილი დონაციის შემდეგ და ტრანსპლანტატი მიმღების სხეულის წონის თანაფარდობა – ეს არის გრაფტის წონის თანაფარდობა მიმღების სხეულის წონასთან. იმისათვის, რომ ტრანსპლანტაციის ეფექტი იყოს წარმატებული, რეციპიენტისთვის (მიმღები) ეს კოეფიციენტი უნდა იყოს მინიმუმ 0,8, ხოლო დონორის პარენქიმის დარჩენილი ნაწილი უნდა იყოს მინიმუმ 30-35%.
რენტგენოლოგი ითვლის ამ კოეფიციენტებს სხვადასხვა გრაფტებისთვის (მარჯვენა/მარცხენა წილის, მედიანური ვენით/გარეშე და ა.შ.) – ამიტომ ტრანსპლანტოლოგებს არჩევანის გაკეთებამდე აქვთ ამომწურავი ინფორმაცია. ვიზუალიზაციის ეტაპზე ტარდება MR ქოლანგიოგრაფია (ღვიძლის შიგნით ნაღვლის სადინარების სტრუქტურის რეკონსტრუქცია). ასევე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ კომპიუტერული ტომოგრაფიის და მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიის ჩატარება საშუალებას იძლევა გამოვლინდეს ასიმპტომური სიმსივნეები შესწავლილ ადგილებში და შეივსოს პირველ ეტაპზე მიღებული ინფორმაცია. სინამდვილეში, ბევრი ნიუანსი შეიძლება გამოვლინდეს, ამიტომ ამ ეტაპზე წარმატების ქვაკუთხედია ქირურგებისა და რადიოლოგების გუნდური მუშაობა.
ზოგ შემთხვევაში, შერჩევის პირველი ორი ეტაპის შედეგებიდან გამომდინარე, ჩნდება მესამე ეტაპის – ღვიძლის ბიოფსიის საჭიროება. მაგალითად, თუ არასპეციფიკური ცვლილებები ღვიძლის პარენქიმაში გამოვლინდა MSCT ან MRI-ზე, უნდა ჩატარდეს ჰისტოლოგიური გამოკვლევა მძიმე სტეატოზის, სტეატოჰეპატიტის ან დონორის ღვიძლის ფიბროზის გამოსარიცხად.
მეოთხე ეტაპი მოიცავს მუშაობას ტრანსპლანტაციის კოორდინატორის თანხლებით. დონორის ოჯახური კავშირების და ფსიქიკური ჯანმრთელობის დამადასტურებელი დოკუმენტები მოწმდება და ნოტარიულად დამოწმებული პაციენტები ეცნობიან და ხელს აწერენ ინფორმირებულ თანხმობას ჩარევის შესახებ. ასევე ამ ეტაპზე ტარდება crossmatch – ლიმფოციტური ციტოტოქსიური ტესტი დონორის და რეციპიენტის თავსებადობაზე.
პაციენტის მოვლა ღვიძლის გადანერგვის შემდეგ
ჭრილობის მოვლა ოპერაციის შემდეგ: ჭრილობების სისუფთავის შესანარჩუნებლად გამოიყენება ანტისეპტიკური საპონი. თუ პაციენტი ჭრილობაში შეამჩნევს სიწითლეს, შეშუპებას ან სითხეს, დაუყოვნებლივ უნდა აცნობოს მკურნალ ექიმს.
ნაღვლის ბუშტის სტენტის მოვლა: თუ პაციენტს აქვს ნაღვლის სადრენაჟო სტენტი დაყენებული, კანი იმ ადგილას, სადაც სტენტი იყო ჩასმული, შეიძლება დაინფიცირდეს. ამის თავიდან ასაცილებლად:
პაციენტმა უნდა ჩამოიბანოს სტენტის ადგილი ანტისეპტიკური საპანოთ;
მოერიდოს უეცარ მოძრაობებს, რამაც შეიძლება დააზიანოს ჭრილობა ან გაანადგუროს სტენტი;
თუ ნაღვლის სადინარის სტენტის დროს ვლინდება რომელიმე ქვემოთ ჩამოთვლილი პრობლემა, დაუყოვნებლივ უნდა მიმართოს ექიმს.
ტემპერატურის მონიტორინგი
თუ პაციენტი გრძნობს სიცხეს, კანკალს ან დისკომფორტს, ტკივილს მთელ სხეულში ან მის რომელიმე კონკრეტულ ნაწილში, აუცილებლად უნდა მოხდეს ტემპერატურის შემოწმება. ეს შეიძლება იყოს ინფექციის ან უარყოფის პროცესის პირველი ნიშანი. თუ პაციენტს აქვს ტემპერატურა 38 გრადუსზე მეტი ერთ დღეზე მეტი ხნის განმავლობაში, დაუყოვნებლივ უნდა ინფორმირებული იყოს ორგანოების გადანერგვის ჯგუფი ან ექიმი. პაციენტმა არ უნდა გამოიყენოს რაიმე მედიკამენტი ექიმის თანხმობის გარეშე.
არტერიული წნევის და პულსის მონიტორინგი
ექთანი პაციენტს ასწავლის როგორ აკონტროლოს არტერიული წნევა და გულისცემა. ძალიან მნიშვნელოვანია პაციენტმა იცოდეს მისი ნორმალური არტერიული წნევა და გულისცემა. და თუ პაციენტმა შეამჩნია განსხვავება მაჩვენებლებს შორის, აუცილებლად უნდა აცნობოს ექიმს.
როგორი უნდა იყოს სახლში მოვლა ღვიძლის გადანერგვის (ტრანსპლანტაციის) შემდეგ?
ტრანსპლანტაციის შემდეგ სახლში დაბრუნება ჩვეულებრივ მხიარული მოვლენაა. თუმცა, პირველ კვირებში ამ ბედნიერების განცდას შესაძლოა ახლდეს შფოთვა და მსუბუქი დეპრესიაც კი. მნიშვნელოვანია პაციენტს ესმოდეს, რომ რეაბილიტაცია (აღდგენა) არის პროცესი, რომელსაც დრო სჭირდება. ამიტომ, არ უნდა დაავიწყდეთ პაციენტებს და მათ ახლობლებს დრო სჭირდებათ ცხოვრების ახალ წესთან შეგუებისთვის. ტრანსპლანტაციის შემდეგ ცხოვრება მოითხოვს სწავლას, რასაც გარკვეული დრო სჭირდება. ადამიანების უმეტესობას უადვილდება ამ მდგომარეობის დაძლევა, თუ ისინი აქტიურები არიან, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ისინი მტკიცედ ცდილობენ გაუმკლავდნენ რეაბილიტაციის ხანგრძლივ პროცესს.
პირველი მგრძნობიარე ფაზის ბოლოს, რომელიც დაახლოებით სამი თვე გრძელდება, ღვიძლის გადანერგვის თითქმის ყველა პაციენტს შეუძლია დაუბრუნდეს წინა ცხოვრებას, როგორც ეს იყო დაავადებამდე. ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია, იმოქმედოს სახლში, როგორც რეკომენდაციას უწევს საავადმყოფოში ორგანოების ტრანსპლანტაციის ჯგუფი ღვიძლის გადანერგვის შემდეგ. პაციენტებისა და მათი ნათესავების მზარდი პასუხისმგებლობის გამო, შესაძლოა საჭირო გახდეს გარკვეული ცვლილებები მათ ცხოვრებაში.