ფარისებრი ჯირკვლის კიბო: გამომწვევი მიზეზები, კლასიფიკაცია, დიაგნოსტიკა, მკურნალობა, პრევენცია
ფარისებრი ჯირკვლის კიბო არის ნეოპლაზმა, რომელიც წარმოიქმნება ავთვისებიანი მოდიფიცირებული უჯრედებისგან, რომლებმაც დაკარგეს თავდაპირველი ფუნქცია და მხოლოდ უკონტროლო გაყოფა შეუძლიათ. ბოლო დროინდელი სტატისტიკით ფარისებრი ჯირკვლის კიბო ამჟამად შეადგენს კიბოს პათოლოგიების ყველა შემთხვევის არაუმეტეს 3%-ს, მაგრამ ბოლო დროს შესამჩნევია მისი ზრდის ტენდენცია. როგორც წესი, სიმსივნე არ არის აგრესიული. ის საკმაოდ ნელა იზრდება და რამდენიმე წლის განმავლობაში სხვა ორგანოებში მეტასტაზებს არ ახდენს. თუმცა სამედიცინო დახმარების არარსებობის შემთხვევაში ავთვისებიანი პროცესი სიკვდილით სრულდება, ამიტომ ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს სიმპტომების გამოვლენის შემთხვევაში აუცილებელია, დაუყოვნებლად მიამრთოს ადამიანმა ონკოლოგს ან ენდოკრინოლოგს.
ფარისებრი ჯირკვლის კიბო ყველაზე ხშირად დიაგნოზირებულია 45-60 წლის ადამიანებში (2-3-ჯერ უფრო ხშირად ქალებში, ვიდრე მამაკაცებში), მაგრამ შეიძლება გამოვლინდეს ნებისმიერ ასაკში. კიბოს ეს ფორმა ზოგჯერ გვხვდება ბავშვებსა და მოზარდებშიც.
ფარისებრი ჯირკვლის კიბო არააგრესიული სიმსივნეა. ეს სიმსივნე შეიძლება არ გაიზარდოს ზომით ან მეტასტაზირება არ მოახდინოს წლების განმავლობაში.
ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს გამომწვევი მიზეზები
მექანიზმი, რომელიც იწვევს ჩვეულებრივი ფარისებრი უჯრედების სიმსივნურ უჯრედებად გარდაქმნას, ჯერ ზუსტად დადგენილი არ არის. მაგრამ ამ პროცესის თანმხლები უარყოფითი ფაქტორები კარგად არის ცნობილი. დღეს ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს განვითარების რამდენიმე ძირითადი ფაქტორი არსებობს:
- იოდის ხანგრძლივი დეფიციტი – რეგიონებში, სადაც მაცხოვრებლები არ იღებენ იოდის საჭირო რაოდენობას რაციონში;
- ბუნებრივი რადიაციის მაღალი დონის მქონე რეგიონებში და განსაკუთრებით იმ ადგილებში, სადაც ბირთვული ბომბები აფეთქდა, ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს შემთხვევები მრავალჯერ მეტია;
- ფარისებრი ჯირკვლის ქსოვილის ხანგრძლივი სტიმულაცია ფარისებრი ჯირკვლის მასტიმულირებელი ჰორმონის (TSH) მაღალი დოზებით;
- ფარისებრი ჯირკვლის ქსოვილის მაიონებელი გამოსხივების ზემოქმედება;
- ფარისებრი ჯირკვლის ქსოვილში სიმსივნური პროცესების არსებობა, როგორიცაა: ადენომა, ადენომატოზი;
- მავნე სამუშაო პირობები. მაღალი რისკის ქვეშ არიან ადამიანები, რომლებიც მუშაობენ მძიმე ლითონებთან, ცხელ მაღაზიებში ან რადიოაქტიურ ნივთიერებებთან;
- მემკვიდრეობითი სინდრომები, როგორიცაა: ოჯახური ადენომატოზური პოლიპოზი, კარნის სინდრომი, კაუდენის სინდრომი, MEN 2A და 2B. ზოგიერთი მემკვიდრეობითი გენეტიკური დარღვევა ზრდის დაავადების განვითარების რისკს;
- ქრონიკული დაავადებები. მათ სიაში შედის ქალის რეპროდუქციული სისტემის და სარძევე ჯირკვლების დაავადებები, ენდოკრინული ნეოპლაზია, ჩიყვი და ფარისებრი ჯირკვლის კეთილთვისებიანი სიმსივნეები.
ქრონიკულმა დაავადებამ შეიძლება გამოიწვიოს ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს განვითარების რისკი:
- საშვილოსნოს და საკვერცხეების ქრონიკული დაავადებები, თუ მათ თან ახლავს ჰორმონალური დისბალანსი;
- სარძევე ჯირკვლის სიმსივნეები (განსაკუთრებით ჰორმონზე დამოკიდებული);
- მრავალჯერადი ენდოკრინული ნეოპლაზია;
- ფარისებრი ჯირკვლის მრავალკვანძოვანი ჩიყვი;
- კეთილთვისებიანი სიმსივნეები და ფარისებრი ჯირკვლის კვანძები.
დაავადების კლასიფიკაცია
ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს ოთხი ყველაზე გავრცელებული ჰისტოპათოლოგიური ტიპი არსებობს:
- პაპილარული კარცინომა, მათ შორის ფოლიკულური კერა, არის ფარისებრი ჯირკვლის ყველაზე გავრცელებული კიბო (70-80%-მდე შემთხევების), საკმაოდ ნელი ზრდით, მაგრამ ლიმფურ კვანძებზე ზემოქმედების ალბათობით;
- ფოლიკულური კარცინომა ე.წ. ჰურთლე უჯრედის კარცინომა შეადგენს ფარისებრი ჯირკვლის ყველა კიბოს 15%-მდე შემთხვევას. ის იშვიათად მოქმედებს ლიმფურ კვანძებზე, მაგრამ არსებობს შორეული მეტასტაზების რისკი ფილტვებში და ძვლებში;
- მედულარული კარცინომა ვლინდება ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს შემთხვევების 5-7%-ში. პაციენტთა 20%-ში გამოვლინდა ამ დაავადების მემკვიდრეობითი ბუნება, აქედან გამომდინარე რეკომენდებულია ახლო ნათესავების გამოკვლევა. გარდა ამისა, მედულარული კარცინომა შეიძლება გაერთიანდეს სხვა ენდოკრინულ პათოლოგიებთან როგორიცაა: თირკმელზედა ჯირკვლებთან და პარათირეოიდულ ჯირკვლებთან.
არადიფერენცირებული (ანაპლასტიკური) კარცინომა ძალზე იშვიათია. ის ვლინდება პაციენტთა 1-2%-ში და ძირითადად ხანდაზმულ პაციენტებში.
ზომისა და სხვა ორგანოებზე გავრცელების მიხედვით ფარისებრი ჯირკვლის კიბო ოთხ სტადიად იყოფა:
- ნეოპლაზმის ზომამ არ მიაღწია 2 სმ-ს, ავთვისებიანი უჯრედები არ სცილდება ჯირკვალს. გარე გამოკვლევისას სიმსივნე პრაქტიკულად უხილავია პალპაციით, აღმოჩენილია პატარა კვანძი;
- სიმსივნე იზრდება 4 სმ-მდე, მაგრამ არ სცილდება ჯირკვალს. კისერზე ჩნდება ხილული და ადვილად შესამჩნევი მუწუკი. სხვა ორგანოებში მეტასტაზები არ არის;
- სიმსივნე ზომაში 4 სმ-ს აჭარბებს და მის გვერდით მდებარე ორგანოებს შეკუმშავს, რაც ართულებს საკვების გადაყლაპვას და ზოგჯერ სუნთქვასაც კი. ზიანდება ფარისებრი ჯირკვლის გვერდით მდებარე ლიმფური კვანძები;
- პაციენტის მდგომარეობა მკვეთრად უარესდება. სიმსივნე იზრდება მეზობელ ქსოვილებში, ახდენს მეტასტაზებს ფილტვებში, საყლაპავში, ტვინში, ძვლოვან ქსოვილში და ა.შ. სიმპტომები შეესაბამება დაზიანებული ორგანოების ფუნქციების გაუარესებას.
სიმსივნის განვითარების სტადიის განსაზღვრა აუცილებელია მისი მკურნალობის ადეკვატური სტრატეგიის შემუშავებისთვის.
ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს დიაგნოსტიკა
თანამედროვე მეთოდები ითვალისწინებს არა მხოლოდ ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს გარეგნულ ნიშნებს, არამედ ლაბორატორიული ტესტების შედეგებს, ასევე ინსტრუმენტულ კვლევებს.
ფარისებრი ჯირკვლის ულტრაბგერა. საშუალებას იძლევა ამოიცნოთ ყველა შეკუმშვა, განისაზღვროს მისი ზომა და მდებარეობა ჯირკვლის ქსოვილებში;
ბიოფსია. სიმსივნეში შეჰყავთ მცირე დიამეტრის ღრუ ნემსი და მისი მეშვეობით იღებენ ქსოვილის ნიმუშს გამოსაკვლევად;
ბიოფსიის ნიმუშის ჰისტოლოგიური გამოკვლევა. ამოღებულ ქსოვილს კვეთენ და იკვლევენ მიკროსკოპის ქვეშ ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს ჰისტოლოგიური ტიპის დასადგენად;
სისხლის ტესტი სიმსივნური მარკერებისთვის. განისაზღვრება თირეოგლობულინის, კალციტონინის, ანტითირეოიდული ანტისხეულების და სხვა ცილების დონე;
სისხლის ტესტი ჰორმონებისთვის. განისაზღვრება TSH-ის, თიროქსინის, ტრიიოდთირონინის და PTH დონე;
ხორხის MRI. კვლევა საშუალებას იძლევა მოხდეს ავთვისებიანი სიმსივნის ამოცნობა;
ყელის კომპიუტერული ტომოგრაფია. იგი ტარდება, თუ საჭიროა მეზობელ ქსოვილებში სიმსივნის ზრდის სიღრმის გარკვევა.
ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს მკურნალობა
ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს ძირითადი მკურნალობა არის დაზიანებული ქსოვილის მოცილება. მაქსიმალური წარმატების მისაღწევად და დაავადების რეციდივის თავიდან ასაცილებლად, ონკოლოგები აერთიანებენ ავთვისებიანი უჯრედების წინააღმდეგ ბრძოლის სხვადასხვა მეთოდებს. გამოიყენება ისეთი მეთოდები, როგორიცაა:
- ქირურგია. საწყის ეტაპზე შესაძლებელია ფარისებრი ჯირკვლის ნაწილობრივი მოცილება, რათა დარჩენილმა ნაწილმა შეასრულოს სასიცოცხლო მნიშვნელობის ჰორმონების გამომუშავების ფუნქცია. მაგრამ ასეთი გადაწყვეტილება ზოგჯერ იწვევს რეციდივებს, ამიტომ მცირე სიმსივნის შემთხვევაშიც კი ხშირად იხსნება მთელი ჯირკვალი. თუ ლიმფური კვანძები დაზარალდა, ხდება მათი ამოკვეთა ავთვისებიანი პროცესით დაზარალებულ ცხიმოვან ქსოვილთან ერთად;
- რადიოაქტიური იოდის თერაპია. იოდ-131 იზოტოპის შემცველი პრეპარატები ანადგურებს კიბოს უჯრედების ნარჩენებს და მეტასტაზებს. მეთოდი უკიდურესად ეფექტურია ფილტვების მეტასტაზების განადგურებაში;
- ქიმიოთერაპია და სხივური თერაპია. როგორც წესი, ქიმიოთერაპიული პრეპარატები სიმსივნური ქსოვილის დასხივებასთან ერთად ინიშნება არაოპერაციული პაციენტების სამკურნალოდ, რათა შემცირდეს ავთვისებიანი ქსოვილი და გაახანგრძლივოს პაციენტის სიცოცხლე, ასევე გაანადგუროს მეტასტაზები დაავადების რეციდივის შემთხვევაში.
პროგნოზები
ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს პროგნოზი პირველ რიგში დამოკიდებულია სიმსივნის ტიპზე. პაციენტის ხუთწლიანი გადარჩენის ასეთი სტატისტიკაა:
- პაპილარული სიმსივნეებით – 100%-მდე;
- ფოლიკულური სიმსივნეებით – 55%-მდე მეოთხე სტადიაზე და 100%-მდე ნაკლებად განვითარებულ შემთხვევებში;
- მედულარული სიმსივნეებით – 30%-მდე მეოთხე სტადიაზე და 98%-მდე პირველ და მეორე სტადიაზე;
- აპლასტიკური სიმსივნეებით – პროგნოზი არასახარბიელოა დაავადების ძალიან სწრაფი განვითარებისა და უჯრედების დაბალი მგრძნობელობის გამო რადიოიოდით თერაპიის მიმართ.
ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს პრევენცია
დაავადების რისკის შესამცირებლად აუცილებელია ორგანიზმმა საკმარისი რაოდენობის იოდის მიიღოს – რეკომენდირებულია ადამიანმა მოიხმაროს იოდიზირებული მარილი და შეიტანოს ზღვის პროდუქტები რეგულარულ დიეტაში. რისკის ჯგუფში შემავალი ადამიანები განსაკუთრებით ყურადღებიანი უნდა იყვნენ თავიანთი ჯანმრთელობის მიმართ, რეგულარულად გაიარონ გამოკვლევა ენდოკრინოლოგის მიერ და დროულად უმკურნალონ ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებებს.
რეაბილიტაცია
ფარისებრი ჯირკვლის კიბოს ოპერაციის შემდეგ, კლინიკური რეკომენდაციები არის ფარისებრი ჯირკვლის ჰორმონების გრძელვადიანი და შესაძლოა მთელი სიცოცხლის განმავლობაში გამოყენება. გარდა ამისა, პოსტოპერაციული გამოჯანმრთელების პერიოდში აუცილებელია კალციუმის და D ვიტამინის მიღება რეაბილიტაციის პროცესის დასაჩქარებლად.
რამდენიმე წლის განმავლობაში აუცილებელია ონკოლოგთან რეგულარული ვიზიტი, რათა გამოირიცხოს სიმსივნის განმეორების (რეციდივის) შესაძლებლობა.