იმუნოთერაპია

იმუნოთერაპია

იმუნოთერაპია არის იმუნური სისტემის ხელოვნური სტიმულაცია კიბოს სამკურნალოდ, სხეულის ბუნებრივი უნარის გაძლიერებით სიმსივნურ უჯრედებთან საბრძოლველად.

იმუნური სისტემა იცავს ორგანიზმს ინფექციებისა და დაავადებებისგან. ის თავს ესხმის პათოგენურ მიკროორგანიზმებს, როგორიცაა ბაქტერიები და ვირუსები. იმუნური სისტემა ასევე ეხმარება ორგანიზმში დაავადებული ან დაზიანებული უჯრედების მოშორებას. იმის გამო, რომ იმუნური სისტემა სხეულის ნაწილია, იმუნოთერაპიას ზოგჯერ ბიოლოგიურ თერაპიას ან ბიოთერაპიას უწოდებენ.

იმუნოთერაპიის ძირითადი იდეა მდგომარეობს: დაეხმაროს ორგანიზმს დაიცვას თავი მავნე დამპყრობლებისგან, ეხმარება იმუნურ სისტემას აღმოაჩინოს სიმსივნური უჯრედები თავდასხმისთვის, ზრდის იმუნური სისტემის უნარს, რეაგირება მოახდინოს სიმსივნეებზე. იმუნური სისტემის მოქმედების პრინციპია ის, რომ როგორც კი ორგანიზმში უცნობი ნივთიერება გამოჩნდება, მაშინვე აღიაროს ის უცხოდ და თავს დაესხას. ასეთი ნივთიერებების წყარო შეიძლება იყოს არა მხოლოდ პათოგენური მიკროორგანიზმები, არამედ საკუთარი არანორმალური უჯრედებიც.

იმუნური სისტემა ყოველთვის მზადაა გაანადგუროს სიმსივნური უჯრედები. თუმცა, იმუნური სისტემა ყოველთვის ვერ უმკლავდება თავის ფუნქციას – წინააღმდეგ შემთხვევაში ავთვისებიანი სიმსივნე არავის განუვითარდებოდა. იმისთვის, რომ იმუნურმა სისტემამ სიმსივნესთან გამკლავება დაიწყოს, ის უნდა გააქტიურდეს ან უზრუნველყოფილი იყოს საჭირო კომპონენტებით. თანამედროვე ექიმებმა და მეცნიერებმა იციან როგორ გააკეთონ ეს. კიბოს ამ ტიპის მკურნალობას იმუნოთერაპია ეწოდება. მისი რამდენიმე სახეობაა აპრობირებული.

არსებობს სხვადასხვა სახის იმუნოთერაპია, თითოეულს აქვს საკუთარი მექანიზმი იმუნური სისტემის პასუხის გასაძლიერებლად.

იმუნოთერაპია შეიძლება დაიყოს როგორც აქტიური, პასიური ან ჰიბრიდული (აქტიური და პასიური). აქტიური იმუნოთერაპია მიმართავს იმუნურ სისტემას სიმსივნის უჯრედებზე თავდასხმისკენ სიმსივნური ანტიგენების მიმართ. პასიური იმუნოთერაპია აძლიერებს არსებულ ანტისიმსივნურ პასუხებს და მოიცავს მონოკლონური ანტისხეულების, ლიმფოციტების და ციტოკინების გამოყენებას.

მათ შორის, ანტისხეულების თერაპია დამტკიცებულია გაიდლაინში კიბოს ფართო სპექტრის სამკურნალოდ. ანტისხეულები არის იმუნური სისტემის მიერ წარმოებული ცილები, რომლებიც აკავშირებენ უჯრედის ზედაპირზე არსებულ სამიზნე ანტიგენს. იმუნური სისტემა ჩვეულებრივ იყენებს მათ პათოგენებთან საბრძოლველად. თითოეული ანტისხეული სპეციფიკურია ერთი ან მეტი ცილისთვის. ისინი, რომლებიც აკავშირებენ სიმსივნის ანტიგენებს, მკურნალობენ კიბოს.

უჯრედის ზედაპირის რეცეპტორები არის ანტისხეულების მკურნალობის საერთო სამიზნეები და მოიცავს CD279, CD20 და CD274-ს. კიბოს ანტიგენთან შეერთების შემდეგ, ანტისხეულებს შეუძლიათ გამოიწვიონ ანტისხეულზე დამოკიდებული უჯრედის შუამავლობით გამოწვეული ციტოტოქსიკურობა, გაააქტიურონ კომპლემენტის სისტემა ან ხელი შეუშალონ რეცეპტორს მის ლიგანდთან ურთიერთქმედებაში, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს უჯრედების სიკვდილი. დამტკიცებული ანტისხეულებია: ალემტუზუმაბი, იპილიმუმაბი, ნივოლუმაბი, ატატუმუმაბი და რიტუქსიმაბი.

იმუნური უჯრედები და იმუნოთერაპია: T უჯრედები და NK უჯრედები

იმუნური სისტემა შედგება სხვადასხვა ტიპის სპეციალიზებული სისხლის თეთრი უჯრედებისგან, ლიმფოციტების ჩათვლით, რომლებიც თავს ესხმიან პათოგენებს და სხვა დამპყრობლებს. თანამედროვე კიბოს იმუნოთერაპიის აქცენტი ორი ტიპის ლიმფოციტებზეა: T უჯრედები და ბუნებრივი მკვლელი უჯრედები – NK უჯრედები.

T უჯრედები

T უჯრედებზე დაფუძნებულ იმუნიტეტს ეწოდება ადაპტური, ან შეძენილი, რადგან T უჯრედები დაპროგრამებულია თავდასხმაზე მავნე უჯრედებზე მხოლოდ მათ შესახებ საჭირო სპეციფიკური ინფორმაციის მიღების შემდეგ. სანამ T უჯრედებს მიენიჭებათ ნებართვა მავნე უჯრედებზე თავდასხმისთვის, მათ უნდა მიიღონ ინფორმაცია იმ უჯრედების შესახებ, რომლებზეც თავს დაესხმებიან. T უჯრედები თავს ესხმიან უჯრედებს, რომლებიც აღიარებულია, როგორც სხეულის საკუთარი უჯრედები, მაგრამ აჩვენებენ დაზიანების ნიშნებს, მაგალითად, ვირუსული ინფექციის შემთხვევაში. T უჯრედები აღმოაჩენენ ანტიგენს უჯრედების ზედაპირზე, რომელსაც ისინი აღიარებენ, როგორც უცხოდ ან საშიშს. ანტიგენის გამოვლენა ხდება T-უჯრედების რეცეპტორის გამოყენებით.

T-უჯრედოვანი იმუნოთერაპიის უმეტესობა ეყრდნობა T უჯრედების უნარს, ამოიცნონ ანტიგენი კიბოს უჯრედის ზედაპირზე. როგორც კი T უჯრედი ამოიცნობს კიბოს სპეციფიკურ ანტიგენს, სხეული აკეთებს ამ T უჯრედის ბევრ ასლს, რათა მათ შეძლონ სხვა კიბოს უჯრედების პოვნა და შეტევა ამ ანტიგენით. ზოგიერთ T უჯრედს ასევე შეუძლია დაიმახსოვროს ანტიგენი და უპასუხოს მას შემდეგი შეხვედრისას. ეს „მეხსიერება“ ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან მისი წყალობით T-უჯრედოვანი იმუნოთერაპიას შეუძლია ამ ანტიგენით ავთვისებიანი უჯრედების ხელახალი ზრდის პრევენცია – დაავადების რეციდივი.

ბუნებრივი მკვლელი უჯრედები

ბუნებრივი მკვლელი უჯრედები, ან NK უჯრედები, არის ლიმფოციტების კიდევ ერთი ტიპი, რომელიც მნიშვნელოვანია იმუნიტეტისთვის. NK უჯრედები პატრულირებენ სხეულს და ეძებენ უჯრედებს, რომლებსაც ისინი აღიარებენ, როგორც უცხოს, როგორიცაა ბაქტერიები. NK უჯრედების ფუნქციები არ არის დამოკიდებული ავთვისებიან უჯრედზე სპეციფიკური ანტიგენის არსებობაზე. NK უჯრედებზე დაფუძნებული იმუნიტეტი ცნობილია როგორც თანდაყოლილი იმუნიტეტი. ის უზრუნველყოფს უფრო ზოგად იმუნურ პასუხს.

NK უჯრედებზე დაფუძნებული იმუნოთერაპია მოიცავს მონოკლონური ანტისხეულების გამოყენებას.

რა ტიპის იმუნოთერაპია არსებობს?

არსებობს სხვადასხვა სახის იმუნოთერაპია, თითოეულს აქვს საკუთარი მექანიზმი იმუნური სისტემის პასუხის გასაძლიერებლად.
როგორია იმუნოთერაპიის სახეები?

მონოკლონური ანტისხეულები

ასეთი პრეპარატები იმუნური სისტემის ხელოვნური ანალოგებია. თითოეულ მათგანს აქვს მკაფიო სამიზნე – სპეციფიკური ნივთიერება, რომელსაც წარმოქმნის კიბოს უჯრედები.

საკონტროლო წერტილების ინჰიბიტორები

საკონტროლო წერტილები არის ნივთიერებები, რომლებიც თრგუნავენ იმუნურ სისტემას. ჩვეულებრივ, ისინი საჭიროა იმისთვის, რომ არ მოხდეს იმუნური სისტემის მიერ ჯანსაღი ქსოვილის შეტევა. სიმსივნური უჯრედები ხშირად იყენებენ საკონტროლო წერტილებს საკუთარი თავის შენიღბვისთვის.

მონოკლონური ანტისხეულები

მონოკლონური ანტისხეულები არსებითად ადამიანის საკუთარი ანტისხეულების ხელოვნური შემცვლელია. თითოეული მათგანი სხეულში საკუთარ სამიზნე მოლეკულას პოულობს და მას უკავშირდება. კიბოს შემთხვევაში, ასეთი სამიზნე არის გარკვეული ნივთიერება, რომელსაც კიბოს უჯრედები საკმაოდ დიდი რაოდენობით გამოიმუშავებენ, ჯანსაღი უჯრედები კი ძალიან ცოტას ან საერთოდ არ გამოიმუშავებენ.

კიბოს საწინააღმდეგო ვაქცინები

ორგანიზმის ვაქცინაცია შესაძლებელია არა მხოლოდ ინფექციების, არამედ კიბოს წინააღმდეგაც. პაციენტს შეჰყავთ ნივთიერებები, რომლებიც წარმოიქმნება სიმსივნური უჯრედების მიერ იმუნური პასუხის სტიმულირებისთვის. ეს არის ე.წ. დენდრიტული უჯრედების ვაქცინები.

უჯრედული იმუნოთერაპია

ამ მიმართულებამ აჩვენა წარმატება ზოგიერთ კვლევაში. იდეა მდგომარეობს იმაში, რომ პაციენტის საკუთარი იმუნური უჯრედები იღებენ, ააქტიურებენ სიმსივნურ კომპონენტებს, შემდეგ კი ახალი გააქტიურებული კლონი მრავლდება ლაბორატორიაში და უბრუნდება პაციენტის სხეულს. ეს ხელს უწყობს სიმსივნის შემცირებას ან მთლიანად განადგურებას, რადგან იმუნური სისტემა იწყებს კიბოს უჯრედების აქტიურ განადგურებას.

იმუნიტეტის მოდულატორები

ასეთი პრეპარატები მოიცავს ინტერფერონებს, ინტერლეუკინს და ზრდის ფაქტორებს. ისინი აუმჯობესებენ იმუნური სისტემის ფუნქციონირებას არასპეციფიკურად, ზოგადად, და არა კიბოს უჯრედების რომელიმე კონკრეტული კომპონენტის მიმართ.

როგორ ტარდება იმუნოთერაპია?

იმუნოთერაპიული პრეპარატები ჩვეულებრივ შეჰყავთ ინტრავენურად. იმუნური უჯრედები შეჰყავთ ინტრავენურად ან პირდაპირ სიმსივნის არეში.

დოზირება და მკურნალობის რეჟიმი დამოკიდებულია თერაპიის ტიპზე. იმუნოთერაპია ხშირად გულისხმობს პაციენტზე წამლის მრავალჯერადი დოზის მიცემას გარკვეული პერიოდის განმავლობაში. მკურნალობა შეიძლება ჩატარდეს სპეციალური სქემის მიხედვით, რომელიც შედგება მკურნალობისა და დასვენების ციკლებისგან. რეჟიმის მიზანია იმუნოთერაპიამ იმუშაოს და ორგანიზმს გამოჯანმრთელების საშუალება მისცეს.

ექიმები ყურადღებით აკვირდებიან პაციენტებს, რათა დაინახონ, თუ როგორ მუშაობს თერაპია და აკონტროლებენ გვერდითი ეფექტების არსებობას.

იმუნოთერაპიის გვერდითი მოვლენები

იმუნოთერაპიის გვერდითი მოვლენები განსხვავდება სპეციფიკური მკურნალობის მიხედვით, მაგრამ ზოგადად სიმპტომები იმუნური სისტემის გააქტიურების შედეგია. როდესაც იმუნური სისტემა გააქტიურებულია, ანთება ვითარდება. ეს შეიძლება იყოს ლოკალური ან განზოგადებული პასუხი, რადგან იმუნური უჯრედები შეიჭრებიან სხეულის ნაწილებში, სადაც ავთვისებიანი უჯრედები გვხვდება. ხშირად სიმპტომები იმ სიმპტომების მსგავსია, როდესაც სხეული ებრძვის ინფექციას, როგორიცაა გრიპი და გაციება. პაციენტებს შეიძლება აღენიშნებოდეთ ცხელება, შემცივნება, გამონაყარი, სხეულის ტკივილი და დაღლილობა.

იმუნოთერაპიის სხვა გვერდითი მოვლენები მოიცავს:

• შეშუპება;
• წონის მომატება იმუნური რეაქციის გამო;
• თავის ტკივილი;
• დაბნეულობა;
• არტერიული წნევის ცვლილებები;
• გულისცემა;
• დიარეა;
• სუნთქვის გაძნელება.

იმუნოთერაპიული მედიკამენტებით მკურნალობას გარკვეული მსგავსება აქვს ქიმიოთერაპიასთან. ეს მსგავსება მდგომარეობს იმაში, რომ სიმსივნური უჯრედები იღუპება სხეულის ორგანოებსა და ქსოვილებში და სხეულმა უნდა მოიცილოს ისინი, როგორც უცხო მავნე მასალა. ეს არის ძალიან ინტენსიური ამოცანა, ამიტომ პაციენტმა შეიძლება განიცადოს სიმპტომები, რომლებიც გამოწვეულია სხეულის სხვადასხვა სისტემის გადაჭარბებული დატვირთვით.

ზოგჯერ იმუნოთერაპია ზედმეტად ააქტიურებს იმუნურ უჯრედებს და ისინი იწყებენ შეტევას სხეულის ნორმალურ ქსოვილებზე. ამან შეიძლება გამოიწვიოს გარკვეული გვერდითი მოვლენები, როგორიცაა:

• პირის ღრუს და ფარინქსის ლორწოვანი გარსის დაზიანებისას მასზე ჩნდება მტკივნეული წყლულები, რომლებიც შეიძლება დაინფიცირდეს. ისინი ჩვეულებრივ ქრება მკურნალობის დასრულებიდან 5-14 დღეში;
• კანის რეაქციები: შეშუპეპა, სიწითლე, სიმშრალე, მომატებული მგრძნობელობა სინათლის მიმართ, დაბზარული თითები;
• გრიპის მსგავსი სიმპტომები: ცხელება, სისუსტე, შემცივნება, ხველა;
• გულისრევა და ღებინება;
• თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა;
• არტერიული წნევის მატება ან შემცირება;
• კუნთების ტკივილი;
• ქოშინი;
• შეშუპება ფეხებში;
• წონის მომატება ორგანიზმში სითხის შეკავების გამო;
• დიარეა.

იმუნოთერაპიის პრეპარატებს აქვთ სხვადასხვა გვერდითი მოვლენები. უმჯობესია პაციენტი წინასწარ ფლობდეს ინფორმაცია თუ რა პრობლემებს შეიძლება მოელოდეს მკურნალობის მსვლელობისას და როგორ გაუმკლავდეს მას.

იმუნოთერაპია: დადებითი და უარყოფითი მხარეები

იმუნოთერაპიის უდავო უპირატესობა ის არის, რომ ის ხშირად მუშაობს იმ შემთხვევებში, როდესაც სხვა სახის მკურნალობა არაეფექტურია. იმუნოთერაპიას შეუძლია გააძლიეროს პირველადი თერაპია და მნიშვნელოვნად გაზარდოს კიბოსთან ბრძოლის შანსები. ქიმიოთერაპიული პრეპარატებისგან განსხვავებით, ისინი არ ესხმიან თავს ყველა სწრაფად გამრავლებულ უჯრედს ზედიზედ, მათ აქვთ მკაფიოდ განსაზღვრული სამიზნე, ამიტომ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ გამოიწვიონ გვერდითი მოვლენები. იმუნოთერაპია ავარჯიშებს იმუნურ სისტემას სიმსივნური ქსოვილის ამოცნობისა და შეტევის მიზნით – ეს უზრუნველყოფს ხანგრძლივ ეფექტს და ხელს უწყობს რეციდივის რისკის შემცირებას.

იმუნოთერაპიის პრეპარატებს ასევე აქვთ უარყოფითი მხარეები. ისინი არ მუშაობს ყველა პაციენტზე. ზოგჯერ სიმსივნე შეიძლება მთლიანად განადგურდეს, ზოგჯერ კი მისი ზრდა მხოლოდ შენელდეს. მეცნიერებს ჯერ არ შეუძლიათ ახსნან, რატომ არის მკურნალობის შედეგები ასე განსხვავებული. მიუხედავად იმისა, რომ გვერდითი მოვლენები არ არის ისეთი ხშირი, როგორც ქიმიოთერაპიის დროს, ისინი ზოგჯერ შეიძლება საკმაოდ სერიოზულიც იყოს.

იმუნოთერაპია გრძელვადიანი მკურნალობაა. დროთა განმავლობაში, მედიკამენტი, რომელიც ადრე ეხმარებოდა პაციენტს, შესაძლოა აღარ იმუშაოს. უარჯობით მხარეებად განიხილება იმუნოთერაპიის შედარებით მაღალი ღირებულება. ამრიგად, თითოეულ შემთხვევაში გადაწყვეტილება ინდივიდუალურად უნდა იქნას მიღებული. იმუნოთერაპიის დანიშვნამდე ექიმი აუცილებლად შეაფასებს ყველა შესაძლო სარგებელსა და რისკს.

იმუნოთერაპიის კიდევ ერთი მინუსი არის ის, რომ ის არ არის შესაფერისი ყველა სახის კიბოსთვის. არ არსებობს ბევრი კიბოს დიაგნოზი, რომლისთვისაც შემუშავებულია წამალი, რომელსაც შეუძლია ზუსტად და ეფექტურად მიმართოს კიბოს უჯრედებს. თუმცა, ეს არის გზა, რომელსაც ონკოლოგია აგრძელებს, აღმოაჩენს უფრო და უფრო ახალ წამლებსა და მათ კომბინაციებს, რომლებსაც შეუძლიათ გავლენა მოახდინონ სიმსივნეების ახალ ტიპებზე. ყველაფერი დანარჩენი არის მხოლოდ უპირატესობა, რომელსაც შეუძლია გააუქმოს სხვა სახის მკურნალობა უახლოეს მომავალში.