ენის სიმსივნე (კიბო)
ენის სიმსივნე (კიბო) არის მეორე ყველაზე გავრცელებული სიმსივნე პირის ღრუს სიმსივნეებს შორის. ეს არის საკმაოდ აგრესიული ტიპის სიმსივნე, რომელიც ხასიათდება აქტიური მეტასტაზებით. ის ყველაზე ხშირად ვლინდება 40 წელზე უფროსი ასაკის ადამიანებში. უმეტეს შემთხვევაში პაციენტთა საშუალო ასაკი 60 წელია. დაავადება მამაკაცებში 5-6-ჯერ უფრო ხშირია, ვიდრე ქალებში. განსაკუთრებით ხშირია ისეთ ქვეყნებში, სადაც მიღებულია თამბაქოს ფოთლების და მათზე დაფუძნებული ნარევების ღეჭვა.
ენის კიბო წარმოიქმნება ავთვისებიანი მოდიფიცირებული ეპითელიუმისგან, რომელიც ფარავს ორგანოს ზედაპირს. დაავადების კლინიკური გამოვლინებები მოიცავს შეკუმშვას, პაპილომატოზურ წარმონაქმნებს და წყლულებს ზედაპირზე. რეალურად ენის კიბო არ არის კიბოს ყველაზე გავრცელებული სახეობა, ის შეადგენს კიბოს ყველა შემთხვევის დაახლოებით 3%-ს. ენის სიმსივნეები ხასიათდება აგრესიულობის საკმაოდ მაღალი ხარისხით, მეტასტაზების ზრდით და გავრცელებით.
ენის სიმსივნის სახეები
ენის სიმსივნის მდებარეობიდან გამომდინარე, განასხვავებენ ენის ფესვის კიბოს, ენის სხეულის და ქვედა ზედაპირსა და ფუძეს, სადაც პროცენტული მაჩვენებელია სეთია: ენის ფესვის კიბო – დაახლოებით 20%, ენის სხეულის -70%-მდე და ქვედა ზედაპირსა და ფუძეს – დაახლოებით 10%. თუ დავყოფთ დაავადებებს უჯრედის მახასიათებლების მიხედვით, შეგვიძლია გამოვყოთ სხვადასხვა ფორმები. ზრდის ბუნებიდან გამომდინარე, განასხვავებენ ენის კიბოს შემდეგ ფორმებს:
- წყლულოვანი, რომელიც ხასიათდება ავთვისებიანი უჯრედების სწრაფი დაშლით სისხლდენის წყლულის წარმოქმნით. აღინიშნება შემთხვევების დაახლოებით 50% -ში. წყლულები ვითარდება დროთა განმავლობაში, შეიძლება სისხლდენა და ხშირად ინფიცირებული, რითაც ნიღბავს დაავადების ძირეულ მიზეზს;
- პაპილარული, განვითარებული წარმონაქმნის სახით ფართო ფუძეზე ან თხელ ღეროზე. გარეგნულად გამოიყურება მკვრივი წარმონაქმნი პაპილარული გამონაზარდებით და დაფის მსგავსი წარმონაქმნებით;
- ინფილტრაციული, აღწევს ქსოვილის სისქეში და არ აქვს მკაფიოდ განსაზღვრული საზღვრები. კიბო იზრდება ენის შიგნით და ამკვრივებს მის ქსოვილებს. ფორმა შეიძლება იყოს დიფუზური ან გავრცელებული მთელ ორგანოზე.
ჰისტოლოგიური ტიპის მიხედვით ნეოპლაზმების 95%-მდე ბრტყელუჯრედოვანი კარცინომაა. სხვა ტიპის უჯრედები მაგალითად: ადენოკარცინომა, ლიმფოეპითელიომა და ა.შ. ძალზე იშვიათია.
ენის კიბოს სიმპტომები
ხშირად ადამიანი ენის კიბოს სიმპტომების შემჩნევას მაშინ იწყებს, როცა პირში არასამკურნალო წყლული ან, პირიქით, რაიმე სახის სიმსივნე ჩნდება. პაციენტები ხშირად უგულებელყოფენ ენის კიბოს საწყის ნიშნებს, ვინაიდან პირველ სტადიაზე სიმსივნე უმტკივნეულო რჩება და არ იწვევს შეშფოთებას. ორგანოს ზედაპირზე ჩნდება მცირე წარმონაქმნები, მოწითალო ან მოთეთრო ლაქები, რომლებიც ხშირად შეცდომით აღიქმება ნორმალურ ნაკლად. შეიძლება წარმოიქმნას პატარა სიმსივნეები, რომლებიც ხელს არ უშლის მეტყველების ფუნქციას და კვებას.
სიმპტომები:
- წყლულები, რომლებიც არ ხორცდება დიდი ხნის განმავლობაში;
- გადიდებული ლიმფური კვანძები კისერზე ან ყბის ქვეშ;
- ნერწყვდენის გაზრდა;
- დაბუჟების შეგრძნება ენაში;
- ხმის შეცვლა;
- მეტყველების დარღვევები, რომლებიც დაკავშირებულია ენისა და ქვედა ყბის მოძრაობის გაუარესებასთან;
- ტკივილი ენაში;
- უსიამოვნო სუნი, რომელიც გამოწვეულია ქსოვილების გაფუჭებით.
პაციენტი უფრო სწრაფად იღლება, სხეულის წონა მცირდება აშკარა მიზეზის გარეშე და განიცდის გულისრევის შეტევებს. მეტასტაზების გაჩენისას ჩამოთვლილ სიმპტომებს ემატება სხვა დაზარალებული ორგანოებისთვის დამახასიათებელი გამოვლინებები.
თუ ეს არის წყლული, ის არ შეხორცდება და შეიძლება სისხლდენა მოხდეს. რაც შეეხება ენის ფესვის დაზიანებას, ჩნდება ტკივილი ყლაპვისას, ხმის ცვლილება და შეგრძნება, რომ რაღაც ახშობს ყელს.
თუ ენის ლორწოვან გარსზე რაიმე სახის ლაქა მაგალითად: თეთრი ან წითელი ლაქა ან მუწუკი გაჩნდა, აუცილებლად უნდა მიმართოთ ექიმს.
ენის კიბოს მიზეზები და რისკ-ფაქტორები
ენის კიბოს შესაძლო მიზეზები შეიძლება ასე გამოყურებოდეს:
- კანცეროგენების გავლენა თამბაქოს მოწევიდან (თამბაქოს მოწევა და ძლიერი ალკოჰოლური სასმელების ხშირი მიღება);
- ალკოჰოლის მუდმივი ზემოქმედება ენაზე. კვლევებმა აჩვენა, რომ ალკოჰოლს შეუძლია გააძლიეროს თამბაქოში ნაპოვნი კანცეროგენების მოქმედება;
- კონტაქტი მავნე ნივთიერებებთან: აზბესტი, ნავთობპროდუქტები – მაგალითად, სახიფათო მრეწველობაში მუშაობისას;
- ძალიან ცხელი ან ზედმეტად ცხარე საკვების რეგულარული მოხმარება, მდუღარე სასმელები;
- ენის რეგულარული მექანიკური დაზიანებები – კბენა, პროთეზების ზემოქმედება (არასწორად გაკეთებული პროთეზი) ან კბილის ბასრი ფრაგმენტისგანენის გახეხვა ნატეხი კბილით ან ცუდად შერჩეული შიგთავსით და ა.შ.
- პირის ღრუს ქსოვილების ქრონიკული ანთება;
- ენის კიბოსწინარე მდგომარეობები, რომლებიც რჩება არანამკურნალევი და რომლებიც მოგვიანებით შეიძლება გადაიზარდოს კიბოში. ეს არის ქრონიკული წყლულები, ლეიკოპლაკია, პაპილომები, პლანშეტური ლიქენი, ბოუენის დაავადება და ა.შ.
ენის კიბოს გამომწვევი მიზეზები
ენის კიბოს უშუალო მიზეზი არის უჯრედების ავთვისებიანი მოდიფიკაცია, რომლებიც წყვეტენ რეაგირებას ცილოვან სიგნალებზე, კარგავენ თავდაპირველ ფუნქციას და იწყებენ უკონტროლოდ გამრავლებას. მექანიზმი, რომელიც იწვევს ამ პროცესს, ჯერ არ არის საკმარისად შესწავლილი, თუმცა, ხანგრძლივმა დაკვირვებებმა შესაძლებელი გახადა ნეგატიური ფაქტორების იდენტიფიცირება, რომლებიც ზრდის სიმსივნის განვითარების რისკს.
მამაკაცები ავადდებიან რამდენჯერმე უფრო ხშირად ვიდრე ქალები. შემთხვევების უმრავლესობა 40 წელზე უფროსი ასაკის ჯგუფშია.
ენის სიმსივნის სტადიები
ზოგადად მიღებული კლასიფიკაციის მიხედვით, ენის ონკოლოგიას აქვს ოთხი სტადია, როგორც კიბოს სხვა სახეობებს., რომლებიც განსხვავდება პათოლოგიური ქსოვილის გავრცელების ხარისხით.
- დაზიანებული უბნის ზომა არ აღემატება 2 სმ-ს, პროცესი არ გავრცელებულა ლიმფურ კვანძებსა და სხვა ორგანოებზე;
- სიმსივნე იზრდება და იზრდება კუნთოვან ქსოვილში, მაგრამ ზომაში არ აღემატება 4 სმ-ს. ლიმფური კვანძები და სხვა ორგანოები არ არის დაზიანებული;
- სიმსივნე ვრცელდება ენაში და აღემატება 4 სმ-ს, ან შეიძლება იყოს ნებისმიერი ზომის ერთ რეგიონულ ლიმფურ კვანძში მეტასტაზებით.
ავთვისებიანი პროცესი ვრცელდება პირის ღრუს ქსოვილების უმეტესობაზე, მეტასტაზები აღწევს შორეულ ლიმფურ კვანძებსა და ორგანოებში – ღვიძლში, ფილტვებში, ტვინში, ძვლოვან ქსოვილში.
ენის ან მისი სხეულის ფესვის კიბო ოთხ სტადიად იყოფა:
- 1-სტადია – ამ ეტაპზე ხშირად ერევათ დაავადება სტომატიტში და სხვა დაავადებებში;
- 2-სტადია – იწყება კლინიკური გამოვლინებები: შეკუმშვა, შეშუპება, ტკივილი. ტკივილი ხშირად გადაედება მეზობელ ორგანოებს (კისერი, ყურები). შეიძლება მოხდეს სიმსივნის ჩახშობა და ინფექცია. ხშირად ენის შეშუპება და დაბუჟება ხდება. უკვე ამ ეტაპზე შესაძლებელია ენის კიბოს მეტასტაზირება ახლომდებარე ლიმფურ კვანძებში;
- 3-სტადია – თუ მეორე სტადიის სიმპტომებს უგულებელყოფთ, იწყება კიბოს აგრესიული შეღწევა ენისა და მეზობელ ქსოვილებში. ასევე იწყება ქსოვილის რღვევა;
- 4-სტადია – ამ ეტაპზე მეტასტაზები შეინიშნება სხვადასხვა ორგანოებში: ფილტვებში, ღვიძლში, ძვლებში. მეოთხე სტადიაზე მკურნალობა, როგორც წესი, შემოიფარგლება პალიატიური მზრუნველობით, პაციენტები იშვიათად ცოცხლობენ ერთ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში.
მნიშვნელოვანია, რომ სიტუაცია არ გაუარესდეს და დროულად მიაქციოს ადამიანმა ყურადღება ენის კიბოს ნიშნებს – ასეთ შემტხვევაში გაცილებით მეტი იქნება გამოჯანმრთელების შანსი.
ენის კიბოს დიაგნოსტიკა
როდესაც საეჭვო სიმპტომები გამოჩნდება, ენის კიბო ალტერნატივის გარეშე დგინდება ვიზუალური გამოკვლევით მხოლოდ დაავადების შორსწასულ შემთხვევებში. როგორც წესი, პაციენტი ჯერ მიმართავს სტომატოლოგს, რომელიც მას ონკოლოგთან კონსულტაციაზე გადაამისამართებს. ხოლო, საბოლოო დიაგნოზის დასადგენად ინიშნება ლაბორატორიული და ინსტრუმენტული კვლევები.
თუ ეჭვი ენის კიბოზეა, დიაგნოსტიკა მოიცავს შემდეგ ღონისძიებებს:
- ვიზიტი სტომატოლოგთან, რომლის დროსაც სპეციალისტი შეისწავლის პირის ღრუს და პალპაციებს;
- პირის ღრუდან ნაცხის გამოკვლევა (ბაქტერიოსკოპია);
- CT ან MRI – მეტასტაზების გამოსავლენად;
- ბიოფსია – დაზიანებული ქსოვილის მცირე ნაწილის გამოკვლევა (ღრუ ნემსის გამოყენებით იღებენ პათოლოგიური ქსოვილის სინჯს გამოსაკვლევად);
- ჰისტოლოგიური ანალიზი. ბიოფსია იშლება და განიხილება მიკროსკოპის ქვეშ, რათა დადგინდეს სიმსივნის ტიპი ქსოვილის სტრუქტურის მიხედვით;
- რენტგენოგრაფია – ხელს უწყობს ძვლებში ცვლილებების გამოვლენას (ასეთის არსებობის შემთხვევაში);
- ულტრაბგერა;
- ბაქტერიოსკოპიული ანალიზი. სიმსივნის ზედაპირიდან აღებული ნაცხის გამოკვლევა მიკროსკოპის გამოყენებით, რათა გამოირიცხოს ქსოვილის ბაქტერიული ანთება;
- სისხლის ტესტი სიმსივნური მარკერებისთვის;
- ციტოლოგიური ანალიზი. მიკროსკოპის გამოყენებით ხდება სიმსივნის შემადგენელი უჯრედების აგებულების შესწავლა;
- თავისა და ყელის ულტრაბგერა. საშუალებას იძლევა განსაზღვროთ რამდენად ღრმად გაიზარდა სიმსივნე ენის სხეულში და მიმდებარე ქსოვილებში;
- ღვიძლის ულტრაბგერა. აუცილებელია შორეულ მეტასტაზებზე ეჭვის შემთხვევაში;
- რადიოგრაფია. ყველაზე ხელმისაწვდომი კვლევა ნეოპლაზმის გავრცელების პირველადი შეფასებისთვის;
- სახის ჩონჩხისა და ტვინის CT სკანირება. შედეგად მიღებული სურათები ავლენს მეტასტაზებს, რომლებმაც შეაღწიეს თავის ქალაში, მენინგეებსა და სახის ძვლის ქსოვილებში.
ენის კიბოს მკურნალობის მეთოდები და სტრატეგია
ენის სიმსივნის მკურნალობის სტრატეგია დამოკიდებულია სიმსივნის განვითარების სტადიაზე და კიბოს პროცესის სხვა ქსოვილებზე გავრცელებაზე. რამდენიმე ძირითადი მეთოდის ყველაზე ხშირად გამოყენებული კომბინაცია.
თუ ენის კიბო გამოვლინდა, არსებობს ამ დაავადების რამდენიმე სახის მკურნალობა:
- ქირურგია – ოპერაცია ყველაზე ხშირად გამოიყენება და გამოჯანმრთელების საშუალებას იძლევა ენის კიბოს გამოვლენილი სიტუაციების 80%-ში. ასეთ დროს ხდება სიმსივნის ამოღება. რიგ შემთხვევებში, ყბის ძვლის ნაწილის ამოღებაც ხდება, რის შემდეგაც ყბის სტრუქტურები შეიძლება აღდგეს სპეციალური მეთოდებით. ქირურგია. სიმსივნისთვის, რომლის ზომა არ აღწევდა 4 სანტიმეტრს, როგორც წესი, ის შემოიფარგლება ენის ავთვისებიანი ქსოვილისა და დაზარალებული ლიმფური კვანძების ამოღებით (ასეთის არსებობის შემთხვევაში). თუ ავთვისებიანი პროცესი გავრცელდა მიმდებარე ორგანოებზე, ქირურგიული მკურნალობა კომბინირებულია სხვა მეთოდებთან ერთად;
- რადიაციული თერაპია – ენის კიბოსთან ბრძოლისას კარგ შედეგს იძლევა, ასევე 80%-მდე ეფექტურია. შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც ცალკე, ასევე ოპერაციასთან ერთად. დოზირებული მძიმე გამოსხივება გამოიყენება, როგორც ძირითადი მეთოდი ზოგიერთი ტიპის სიმსივნეებისთვის, რომლებმაც არ მიაღწიეს დიდ ზომას. როდესაც ავთვისებიანი ქსოვილი იზრდება, რადიაცია წინ უსწრებს ოპერაციას სიმსივნის ზომის შესამცირებლად. ჩარევის შემდეგ ინიშნება სხივური თერაპია დარჩენილი კიბოს უჯრედების განადგურებისა და რეციდივის თავიდან ასაცილებლად. ენის არაოპერაციული კიბოს შემთხვევაში შორეულ ორგანოებში მეტასტაზებით და მიმდებარე ქსოვილების ფართომასშტაბიანი დაზიანებით, რადიაციამ შეიძლება გაახანგრძლივოს პაციენტის სიცოცხლე;
- ქიმიოთერაპია – ინიშნება მეტასტაზების გამოვლენის შემთხვევაში. მედიკამენტები, რომლებიც ანადგურებენ კიბოს უჯრედებს ან აფერხებენ მათ ზრდას, ჩვეულებრივ გამოიყენება სხივურ თერაპიასთან ერთად, როგორც პალიატიური მკურნალობა არაოპერაციული პაციენტებისთვის, ასევე ოპერაციამდე და მის შემდეგ. პოლიქიმიოთერაპია ყველაზე ეფექტურია ცუდად დიფერენცირებული სიმსივნეებისა და შორეულ ორგანოებში მეტასტაზების სამკურნალოდ.
მიზნობრივი თერაპია. მიზნობრივი მედიკამენტები არ ანადგურებს სიმსივნეს. გარკვეული ტიპის ცილის ბლოკირებით ისინი ხელს უშლიან უჯრედების გაყოფას და ავთვისებიანი პროცესის შემდგომ განვითარებას. ისინი გამოიყენება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მოლეკულური გენეტიკური ანალიზი დაადასტურებს სასურველი ტიპის ცილების არსებობას.
ენის კიბოს პროგნოზირება
ენის კიბოს ხუთწლიანი გადარჩენის მაჩვენებელი პირდაპირ დამოკიდებულია დაავადების გამოვლენის სტადიაზე. ექიმთან დროული კონსულტაციისა და სათანადო მკურნალობის შემთხვევაში, ენის კიბოს ხუთწლიანი გადარჩენის მაჩვენებელი დაახლოებით 90%-ია. თუ შემთხვევა უფრო რთულია, მაგრამ მეტასტაზების გარეშე, პაციენტის გადარჩენის მაჩვენებელი 60%-მდე ეცემა. როდესაც მეტასტაზები გავრცელებულია, ხუთწლიანი გადარჩენის მაჩვენებელი 35%-ზე ნაკლებია.
ენის კიბოს პრევენცია – პრევენციულ ღონისძიებები
დაავადების რისკის შესამცირებლად რეკომენდებულია:
- რეგულარულად შეისწავლეთ ენა და პირის ღრუ;
- ეწვიეთ სტომატოლოგს წელიწადში ერთხელ მაინც ან რაიმე ცვლილების შემთხვევაში;
- თავი შეიკავოთ ალკოჰოლური სასმელებისგან;
- შეწყვიტე მოწევა;
- დროულად უმკურნალეთ კბილებისა და ღრძილების დაავადებებს, დროულად შეცვალეთ დეფორმირებული ან ცუდად მორგებული პროთეზები.
რეაბილიტაცია
ენისა და პირის ღრუს სხვა სტრუქტურების მნიშვნელოვანი ნაწილის ამოღების ოპერაციის შემდეგ, გარკვეული დროის შემდეგ ტარდება პლასტიკური ქირურგია დაკარგული ყბა-სახის სტრუქტურების აღსადგენად. გამოჯანმრთელების პერიოდში პაციენტს ესაჭიროება განსაკუთრებული მოვლა და კვება, ასევე კვალიფიციური ფსიქოთერაპევტის დახმარება.