ხერხემლის სიმსივნე (კიბო): გამომწვევი მიზეზები, რისკ-ფაქტორები, სიმპტომები, დიაგნოზი, მკურნალობა
ხერხემლის სიმსივნე არის ნეოპლაზმები, რომლებიც ვითარდება ხერხემლის ძვლებში ან ხერხემლის არხში. ისინი არიან კეთილთვისებიანი და ავთვისებიანი, პირველადი და მეორადი.
ყველაზე ხშირად შემთხვევათა 97%-ში ჩნდება ხერხემლის ე.წ მეორადი სიმსივნეები. ეს არის ავთვისებიანი ნეოპლაზმების მეტასტაზები, რომლებიც თავდაპირველად წარმოიქმნება სხვა ორგანოებში. იმის გამო, რომ ხერხემალი კარგად არის მომარაგებული სისხლით და მჭიდრო კავშირშია რეგიონულ ლიმფური სადრენაჟო სისტემებთან, სხვადასხვა ონკოლოგიური დაავადებების დროს კიბოს უჯრედები ადვილად ვრცელდება მასში სისხლისა და ლიმფური ნაკადის საშუალებით.
ყველაზე ხშირად პროსტატის, ფილტვების, სარძევე ჯირკვლის, თირკმელების, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის და ფარისებრი ჯირკვლის კიბო მეტასტაზები ვრცელდება ზურგის სვეტში.
ხერხემლის პირველადი სიმსივნეები ხშირად ასიმპტომურია, აქედან გამომდინარე ნელია იმის დადგენა, რამდენად ხშირია ისინი. ცნობილია, რომ ყველა დიაგნოსტირებული სიმსივნეების მხოლოდ 0,5% არის კეთილთვისებიანი.
ხერხემლის სიმსივნემ მისი ზრდის და მიმდებარე ქსოვილების დაზიანების ზომიდან გამომდინარე, შეიძლება გამოიწვიოს სხვადასხვა სიმპტომები. ხერხემლის გარდა, ასეთმა სიმსივნეებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს ზურგის ტვინზე ან ნერვულ ფესვებზე, სისხლძარღვებზე ან მიმდებარე ორგანოებზე.
ხერხემლის სიმსივნე – ნიშნები და სიმპტომები
ყველაზე გავრცელებული ჩივილი არის ზურგის ტკივილი. ის არ ქრება დასვენების დროს და შეიძლება გამძაფრდეს ღამით;
მგრძნობელობის დაკარგვა ან კუნთების სისუსტე, განსაკუთრებით მკლავებში ან ფეხებში;
სიარულის გაძნელებამ ზოგჯერ შეიძლება გამოიწვიოს დაცემა;
ნაწლავის ან შარდის ბუშტის დისფუნქცია – შარდის/დეფეკაციის კონტროლის შეუძლებლობა;
სწრაფად ან ნელა განვითარებადი დამბლა, რომელიც მოიცავს მკლავის ან ფეხის ნაწილს ან მთელს;
ხერხემლის სიმსივნეები პროგრესირებს სხვადასხვა სიჩქარით, სიმსივნის ტიპის მიხედვით.
ხერხემლის სიმსივნის ძირითადი სიმპტომები
როგორც აღვნიშნეთ, ხერხემლის სიმსივნეების ყველაზე გავრცელებული სიმპტომია ტკივილი კისერზე, ზურგში ან წელის ქვედა ნაწილში. ტკივილი ჩვეულებრივ მატულობს თანდათან, ძლიერდება ფიზიკური დატვირთვის, ხველის, ცემინების და ღამით. ტკივილი არ მცირდება ტკივილგამაყუჩებლების მიღების შემდეგ, დროთა განმავლობაში ტკივილი ხდება მუდმივი, ის გრძელდება და ხელს უშლის ძილს. ზურგის სვეტის ყველა სიმსივნის ამ სიმპტომის გამომწვევი მიზეზი არის ზურგის ტვინის ან მისი ფესვების შეკუმშვა და დაზიანება. ეს შეიძლება მოხდეს როგორც თავად სიმსივნეების, ასევე დეფორმირებული, დაზიანებული ხერხემლის გამო.
ხერხემლის სიმსივნის ყველა სხვა სიმპტომი ასევე არასპეციფიკურია და შეიძლება მოხდეს სხვადასხვა დაავადებებში:
- დაბუჟება და უსიამოვნო ჩხვლეტა -“პარესთეზია”- სხეულის სხვადასხვა ნაწილში;
- კუნთების სპაზმი და კრუნჩხვები;
- მკლავებისა და ფეხების კუნთების სისუსტე;
- შარდვისა და ნაწლავის მოძრაობაზე კონტროლის დაკარგვა;
- აკანკალებული სიარული, დაცემა სიარულის დროს;
- ხერხემლის შესამჩნევი დეფორმაცია.
ხერხემლის სიმსივნის რისკ-ფაქტორები
ხერხემლის ავთვისებიანი და კეთილთვისებიანი სიმსივნეები შეიძლება ზეწოლას ახდენდნენ ზურგის ტვინის ნერვებზე, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს მობილობის დაკარგვა. ზოგჯერ ამან შეიძლება გამოიწვიოს ცვლილებები ნაწლავისა და შარდის ბუშტის ფუნქციონირებაში. ნერვული დაზიანება შეიძლება იყოს მუდმივი.
ხერხემალზე ახალმა წარმონაქმნებმა შეიძლება დააზიანოს ხერხემლის ძვლოვანი სტრუქტურა, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ხერხემლის სტაბილურობის დაკარგვა. ეს ზრდის ხერხემლის უეცარი მოტეხილობის ან კოლაფსის რისკს, რამაც შეიძლება დააზიანოს ზურგის ტვინი.
თუმცა, თუ სიმსივნის აღმოჩენა ხდება ადრეულ ეტაპზე და მკურნალობენ მას, შემდგომი დაზიანება შეიძლება თავიდან აიცილოს პაციანტმა და ნერვული სისტემის ფუნქცია აღდგეს. მდებარეობიდან გამომდინარე, სიმსივნე, რომელიც ზეწოლას ახდენს უშუალოდ ზურგის ტვინზე, შეიძლება სიცოცხლისთვის საშიში იყოს.
ხერხემლის სიმსივნის დიაგნოზის დასმა
ხერხემლის სიმსივნე შეიძლება ზოგჯერ შეუმჩნეველი დარჩეს, რადგან მისი სიმპტომები უფრო გავრცელებული დაავადებების მსგავსია. ამიტომ, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ ექიმმა მიიღოს პაციენტის ჯანმრთელობის მდგომარეობის სრული ისტორია და ჩაატაროს ზოგადი ფიზიკური და ნევროლოგიური გამოკვლევები.
თუ ექიმი ეჭვობს ხერხემლის სიმსივნეზე, ქვემოთ ჩამოთვლილთაგან ერთი ან რამდენიმე ტესტის ჩატარება დაეხმარება დიაგნოზის დადასტურებასა და სიმსივნის ადგილმდებარეობის დადგენაში. ესენია:
- სტანდარტული რენტგენოგრაფია: რენტგენოგრაფია გამოიყენება ხერხემლის პედიკულების ან სხეულის ეროზიის გამოსავლენად. თუმცა, დაავადების ნიშნები რენტგენოგრამაზე მხოლოდ მაშინ ჩანს, როცა ძვლის დესტრუქცია 30-50%-ს აღწევს;
- მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია (MRI): MRI იყენებს ძლიერ მაგნიტს და რადიოტალღებს ხერხემლის, ზურგის ტვინის და ნერვების ზუსტი გამოსახულების შესაქმნელად. შემოწმების დროს შეიძლება გამოყენებულ იქნას კონტრასტული აგენტი, რომელიც შეჰყავთ ფეხის ან წინამხრის ვენაში, რათა დაეხმაროს გარკვეულ ქსოვილებსა და სტრუქტურებს;
- კომპიუტერული ტომოგრაფია (CT): მიუხედავად იმისა, რომ MRI უფრო დეტალურად აჩვენებს რბილ ქსოვილს, CT ძალიან ეფექტურია ძვლის სტრუქტურების ვიზუალიზაციისთვის. კომპიუტერული ტომოგრაფია ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნას MRI-თან ერთად. გარდა ამისა, პაციენტებში მუცლის კომპიუტერული ტომოგრაფია ტარდება დაზიანების პირველადი ადგილის დასადგენად;
- ძვლის სკანირება (სკინტიგრაფია): გამოიყენება ხერხემლის გარდა ჩონჩხის სხვა ძვლებში მეტასტაზური დაავადების არსებობის დასადგენად;
- პოზიტრონის ემისიური ტომოგრაფია (PET)-CT: იძლევა სისტემური დაავადების სწრაფ სკრინინგისა და სტადიონირების საშუალებას.
პათოლოგიის სახეები
ყველაზე ხშირად ხერხემალში სხვა ორგანოების კიბოს მეტასტაზური კერებია. რაც შეეხება პირველად ავთვისებიან სიმსივნეებს, ყველაზე ხშირად ეს არის ოსტეოსარკომები, ხერხემლის ქონდროსარკომები, ლიმფომა, მრავლობითი მიელომის კერები, ქორდომები და ევინგის სარკომები. ზურგის სვეტის ყველაზე გავრცელებული კეთილთვისებიანი სიმსივნეებია ოსტეოიდური ოსტეომები, ჰემანგიომა, ოსტეობლასტომები, ოსტეოქონდრომები, მენინგიომა, გიგანტური უჯრედების სიმსივნეები, ნეიროფიბრომა და გლიომა.
ზურგის ტვინთან მიმართებაში მათი მდებარეობიდან გამომდინარე, ზურგის სვეტის სიმსივნე იყოფა:
- ექსტრადურული – მდებარეობს დურა მატერის (ტვინის მყარი გარსი) გარეთ, გვხვდება შემთხვევების 55%-ში;
- ინტრადურულ-ექსტრამედულარული – გავლენას ახდენს დურა მატერზე (ტვინის მყარი გარსი), მაგრამ არ მოქმედებს ზურგის ტვინზე. ასეთი სიმსივნეები შემთხვევათა 40%-ს შეადგენს;
- ინტრამედულარული – ვითარდება ზურგის ტვინის შიგნით. ისინი გვხვდება ყველაზე იშვიათად, შემთხვევების 5% -ში;
შემთხვევათა 70%-ში სიმსივნე აზიანებს ზურგის სვეტის გულმკერდის და გულმკერდის ნაწილებს. შემთხვევათა 20%-ში ზიანდება წელის არე. სიმსივნეები იშვიათად გვხვდება საშვილოსნოს ყელის ხერხემალში.
თუ ხერხემალში აღმოჩენილია სხვა სიმსივნის მეტასტაზები, მაშინ ეს ყოველთვის მეოთხე სტადიაა.
მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია სიმსივნის ავთვისებიანობის ხარისხი: ეს ცხადყოფს, თუ რამდენად აგრესიულად იქცევიან სიმსივნური უჯრედები.
ხერხემლის ავთვისებიანი სიმსივნეების მქონე პაციენტების პროგნოზზე გავლენას ახდენს ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა:
- დაავადების სტადია;
- სიმსივნის ჰისტოლოგიური ტიპი;
- პაციენტის ასაკი;
- ავთვისებიანობის ხარისხი;
- სიმსივნის ადგილმდებარეობა და ზომა;
- ნევროლოგიური დარღვევების არსებობა და მათი სიმძიმის ხარისხი;
- სიმსივნის ქირურგიული მოცილების შესაძლებლობა.
თითოეულ კონკრეტულ შემთხვევაში, უმჯობესია ექიმს ჰკითხოთ პროგნოზის შესახებ. მაგრამ გვიან ეტაპებზეც კი, როდესაც სიმსივნის სრულად მოცილება შეუძლებელია, პალიატიური მკურნალობა ხშირად ხელს უწყობს მდგომარეობის გაუმჯობესებას, ტკივილისა და სხვა სიმპტომების შემსუბუქებას და საშიში გართულებების თავიდან აცილებას.
ხერხემლის სიმსივნე (ხერხემლის კიბო) – დაავადების მკურნალობა
ყველაზე ეფექტური მკურნალობა არის ქირურგიული ჩარევა (ოპერაცია), რომლის დროსაც ცდილობენ ამოკვეთონ ავთვისებიანი სიმსივნე მთლიანად ან უმეტესი ნაწილი მაინც. სამწუხაროდ, ასეთი ოპერაციები ყველა პაციენტისთვის არ არის შესაძლებელი. ეს შეიძლება გამოწვეული იყოს სიმსივნური კერების ადგილმდებარეობისა და რაოდენობის, ასევე პაციენტის ზოგადი მდგომარეობის გამო. პირველადი ავთვისებიანი სიმსივნეებისა და მეტასტაზების დროს მკურნალობა უნდა დაიწყოს რაც შეიძლება სწრაფად. თუ არ გადაიდგა ნაბიჯები, ასეთი პაციენტი შეიძლება რამდენიმე დღეში საწოლზე მიჯაჭვული გახდეს, შემდეგ კი მისთვის პროგნოზი საგრძნობლად გაუარესდება.
ნეოპლაზმმა, მათ შორის კეთილთვისებიანი სიმსივნემ, შეიძლება გაანადგუროს ხერხემალი ისე ძლიერად, რომ მან განიცადოს კომპრესიული მოტეხილობა, რასაც სერიოზული ნევროლოგიური გართულებები მოჰყვება. დაზიანებული ხერხემლის გასამაგრებლად ტარდება მინიმალური ინვაზიური პროცედურა – პერკუტანული ვერტებროპლასტიკა.
ავთვისებიანი პროცესების დროს ასევე გამოიყენება ქიმიოთერაპია და სხივური თერაპია. კორტიკოსტეროიდების ინექციები ეხმარება პაციენტებს გათავისუფლდეს ანთებისგან, შეშუპების და ძლიერი ტკივილისგან.